Barokowe i klasycystyczne naczynia szklane

W XVII i XVIII wieku w rzemiośle szklarskim wytworzyły się nowe techniki i motywy zdobnicze, które nie tylko zjednoczyły artystycznie całą Europę, ale również spowodowały większą dysproporcję pomiędzy szkłami artystycznymi i zwykłymi naczyniami użytkowymi. Szczególnie rozwinęły się techniki szlifierskie i grawerskie, mające wpływ na wygląd naczyń szklanych przez wspomniane stulecia, czego efektem jest znajdowana podczas wykopalisk ogromna liczba XVII-XVIII wiecznych naczyń szklanych służących do picia.

Kieliszki z rytowaną dekoracją, XVIII wiek (fot. archiwum MAH)

W związku z powszechnie obserwowanymi zmianami gospodarczo-demograficznymi, huty szkła były zmuszone do obniżenia kosztów produkcji nastawionej na zaspokojenie potrzeb masowego odbiorcy. Doprowadziło to do tego, że obniżono poziom wykonania, upraszczając zdobienia, które zaczęły składać się z elementów klasycznych, abstrakcyjnych i naturalistycznych.

Najbardziej popularnymi formami naczyń były różnego rodzaju kielichy, szklanki i pucharki, mające niezbyt skomplikowany kształt. Najczęściej na ich powierzchni pojawiały się motywy geometryczne i roślinne, tarcze herbowe, przedstawienia figuralne i napisy. Na przykładach znanych z Elbląga możemy zobaczyć motywy medalionu z dwoma sercami połączonymi wstęgą – symbol związku małżeńskiego – ozdobionego gałązkami rozmarynu i napisem uns beide kan niemand scheiden (nikt nas nie może rozłączyć); na innym kielichu wyryto serca – z jednego z nich wyrasta kwiat, co oznacza rodzącą się miłość – oraz ulistnione łodygi z napisem ich will gernen dier zu dinen (chciałbym chętnie Tobie służyć). Prawdopodobnie pucharki te były darem, którego adresatem mogła być ta sama osoba.

Szklanki z rytowaną dekoracją, XVIII wiek (fot. archiwum MAH)

Zestaw do picia, XVIII wiek (fot. archiwum MAH)

Na szklankach natomiast pojawiły się m.in. emblematy ze stylizowanymi literami FAR i koroną nad nimi, od których odchodzą promienie. Wygrawerowane litery oznaczają Fryderyka Augusta Rexa i określa się je jako monogram króla Augusta II. Zdobienie wyrobów szklanych herbami i medalionami władców było bardzo popularne w baroku. Innym, ciekawym ornamentem jest umieszczone w emblemacie drzewo, na którym siedzi prawdopodobnie wiewiórka, kolejnym jest kartusz z herbem dwugłowego orła lub kartusz z symbolami cechu stolarzy lub snycerzy, czyli heblem, węgielnicą i cyrklem w otoczeniu wieńca z gałęzi palmowych. Ich dekoracja nawiązuje do kontaktów Elbląga z terenami Hesji, Westfalii i Brandenburga i choć są to tylko nieliczne przykłady większego zbioru, to w znaczący sposób mówią nam o tendencjach w zdobnictwie szklanych naczyń do picia typowych dla baroku i klasycyzmu.

Szklanka z emblematem FAR, XVIII wiek (fot. archiwum MAH)

Literatura: Gołębiewski A. Ornamentyka późnośredniowiecznych i nowożytnych naczyń szklanych (analiza zabytków archeologicznych z Elbląga i Torunia) [w:] Kwartalnik Historii Kultury Materialnej nr 4/92, s. 469-489.