Ratusz Starego Miasta, cz. 2 - średniowieczna rozbudowa

Do rozbudowy i przebudowy elbląskiego ratusza przystąpiono najpóźniej około 1300 roku. Dynamicznie rozwijający się Elbląg, będący wtedy jeszcze największym portem państwa zakonnego i jego najważniejszym miastem, było stać na manifestację swojego znaczenia poprzez wzniesienie okazałych budynków zespołu ratuszowego. Pierwsze zachowane wzmianki na temat budynku rady pochodzą dopiero z 1319 roku, a z 1332 informacja o zawieszeniu dzwonu na wieży ratuszowej. Data ta wyznacza termin zakończenia najważniejszych prac budowlanych.

Badania archeologiczne pozwoliły na ustalenie, że w trakcie tej przebudowy, czy właściwie budowy nowego zespołu ratuszowego, zaplanowano i wznoszono jednocześnie budynek główny ratusza, sukiennice, dom pisarza miejskiego i budynek jatek mięsnych oraz być może nieco później wybudowano ratuszową latrynę w konstrukcji kamiennej, na planie okręgu. Do sukiennic dostawiono wkrótce od wschodu okazałą piwnicę.

Relikty architektury zespołu ratuszowego
odkryte w trakcie badań
(Archiwum MAH)

Latryna ratuszowa
(Fot. Archiwum MAH)

Budynek nowego ratusza otrzymał kształt prostokąta o wymiarach 11,5 x 20,5 m, skierowany szczytem do ul. Stary Rynek, a jego fundamenty zostały postawione częściowo z wykorzystaniem fundamentu pierwszego budynku ratuszowego z XIII wieku. W trakcie badań archeologicznych odnaleziono ceglany detal architektoniczny, którego elementy znane są z wielu zamków krzyżackich. Prawdziwą sensacją było odnalezienie kilku sztuk detalu kamiennego wykonanego z wapienia gotlandzkiego. Jego wykonanie było na bardzo wysokim poziomie artystycznym i jak dotychczas nie ma on analogii wśród budynków świeckich na terenie dawnego państwa zakonnego.

Kamienny detal architektoniczny
średniowiecznego ratusza elbląskiego
(Rys. B. Kiliński, Archiwum MAH)

Jedną z większych niespodzianek w trakcie prowadzonych prac wykopaliskowych zespołu ratuszowego było odkrycie dużej piwnicy, o wymiarach 10 x 25 m, dostawionej pośrodku sukiennic, od strony wschodniej. Zachowane pozostałości architektoniczne wskazują, że miała ona początkowo drewniany strop. W późniejszym okresie została przedzielona ścianą działową i przesklepiona kolebkowo. Prawdopodobnie służyła do przechowywania wina, sprowadzanego do Elbląga z różnych rejonów Europy.

Nieznana piwnica ratuszowa
(Fot. Archiwum MAH)

Sukiennice, których budowę podjęto razem z nowym ratuszem, wzmiankowane są w źródłach w 1340 roku, nazywane były także Domem Kupców. Budynek sukiennic został posadowiony na rzucie prostokąta, dłuższym bokiem od ul. Stary Rynek, o wymiarach 14 x 25 m. Były pierwotnie zagłębione nieznacznie w gruncie, a do ich wnętrza prowadziły dwa wejścia – od ul. Stary Rynek i od ul. Rzeźnickiej. Szczególnie dobrze zachowane to drugie wejście miało około 2 m szerokości i zachowanych kilka stopni wykonanych z cegieł, w grubości muru. Wnętrze sukiennic miało posadzkę w postaci kamiennego bruku, później wyłożona była cegłami. Kramy ulokowane były wzdłuż dłuższych ścian z przejściem pośrodku budynku.

Od ul. Rzeźnickiej przylegał do sukiennic Dom Pisarza Miejskiego. Na parterze znajdowała się pracownia pisarza, na górnej kondygnacji – jego mieszkanie.

Wejście do Sukiennic od ul. Rzezźnickiej
(Fot. Archiwum MAH)

Pozostałości architektoniczne Domu Pisarza
(Fot. Archiwum MAH)

W tym samym czasie został postawiony budynek jatek mięsnych, który przylegał od wschodu do Domu Pisarza. Jatki to budynek z czteronawową halą podzieloną wzdłuż dwóch przejść na 34 stanowiska. W piwnicach tego budynku znajdowały się piece służące do przygotowywania wyrobów masarskich. Budynek przetrwał pożar w 1777 roku i funkcjonował jeszcze w 1. połowie XIX wieku. Później na jego miejscu pobudowano neoklasycystyczną kamienicę.

Wnętrze jatek rzeźnickich w trakcie badań
(Fot. Archiwum MAH)

Tekst powstał na podstawie:

M. Marcinkowski, W. Rynkiewicz-Domino, Ratusz staromiejski w Elblągu, Elbląg 2011.

Do nabycia w Muzeum Archeologiczno-Historycznym w Elblągu.