O miłości na kaflach

Temat miłości jest zawsze aktualny i choć nasza wystawa o romansach "Między nami nic nie było...Miłość zmysłowa w czasach nowożytnych" została oficjalnie zakończona i prezentowane obiekty trafiły z powrotem do magazynów, w dalszym ciągu zasługują one na uwagę i kilka zdań. Zabytkami, które obrazowały relacje damsko - męskie były przede wszystkim kafle, pochodzące z przedwojennej kolekcji elbląskiego Muzeum, datowane głównie na XVIII i XIX wiek. Stały się one poniekąd punktem wyjścia do opowiedzenia o tym, jak wyglądała miłość w czasach nowożytnych, ale również, bazując na informacjach ze źródeł historycznych, mogliśmy spojrzeć na nią przez trochę inny pryzmat. 
Ogólnie rzecz biorąc, za źródło miłosnych uczuć uznawano serce, choć jeszcze w XVI wieku niektórzy, wzorem antycznych uczonych, skłonni byli lokować je w wątrobie. Szybsze bicie serca, jego poruszenie i drganie świadczyło o zakochaniu. Motyw ten powszechnie stosowany był w miłosnej korespondencji, odwoływano się do niego podczas zalotów, stosowano w mowie potocznej. Mężczyźni czule przemawiali i pukali do serc swoich wybranek. Ich serca mdlały, błądziły, topniały i wyskakiwały z piersi. Płonące zdobiły pierścienie darowane wielbicielom.

Szczególną rolę odgrywały oczy. To przez nie, jak przekonywał Guliano de'Medici, duchy miłości dostawały się do środka człowieka i mieszając się z jego krwią zarażały serce uczuciem. Powszechnie przypisywano miłosnym spojrzeniom magiczną moc, mogącą zaraźliwie oddziaływać na obiekt uczuć. Franciszek Karpiński w Mazurku mówił do dziewczyny wzięłaś mi sen cały oczu swych czarami.
Na kaflach wyglądało to trochę inaczej - miłość ukazywana była przede wszystkim jako scena zalotów rozgrywająca się pomiędzy parą, "przyłapaną" w uścisku lub trzymającą się nieśmiało za ręce; czasem był to mężczyzna klęczący u stóp ukochanej, trzymającej kosz z kwiatami lub owocami, klatkę z ptakiem, instrument muzyczny, róg obfitości czyli przedmioty będące symbolami miłości.
Poniżej przedstawiam tylko niewielką część naszego zbioru oraz pokrótce opisuję najczęściej pojawiające się atrybuty par zakochanych. Jak zapewne wszystkim wiadomo, temat miłości jest tak rozległy, że trudno to będzie zmieścić w jednym poście ;)

fot. A. Grzelak

Kwiaty

Od starożytności miłość uosabiały kwiaty. Pośród nich królowała róża jako wyraz uczuć. Wedle mitu (lub jezuity, Macieja Sarbiewskiego, który ten mit przytaczał) róża powstała z krwi Wenus rozlanej na cierniach, albowiem po miłości rumieniec wstydu występuje późno, lecz musi wystąpić. Wdzięcznym kwiatem różanym określano intymne części kobiecego ciała, a różane krzewy, podobnie jak storczyki, symbolizowały zmysłową miłość. Ważne miejsce w symbolice zajmował wianek, oznaczający panieństwo, wity z kwiatów i ziół: ruty, róży i lawendy. Miłość żeńską oznaczała ruta i lilia, odpowiednikiem męskim był jałowiec i chmiel, natomiast ogólnie kwiaty symbolizowały znikomość rzeczy, wiosnę i urodę.

Ptaki

Swoje miejsce w miłosnej symbolice znalazły także ptaki. Szczególnie upodobano sobie gołębie i łabędzie, w mitologii poświęcone bogini miłości. Łabędź był symbolem miłości średniowiecznego rycerstwa. Do Polski sprowadził je Zygmunt August, jako prezent dla ukochanej Barbary.
Ptaki często oznaczały pragnienia miłosne, mogły być również przemienionymi kochankami.

fot. A. Grzelak

Róg obfitości

Według mitycznego przekazu, był nim róg kozy Amaltei, która wykarmiła Jowisza. Rogi ogólnie oznaczały siłę oraz macierzyństwo (koza jako matka), a sama forma rogu - zewnętrznie falliczna, a wewnętrznie pusta, oznacza symbol płodności.

fot. J.F.

Tego wszystkiego na kaflach nie zobaczymy, jednak oprócz symboli związanych z miłością romantyczną, pojawiały się również symbole seksualne. Do męskich zaliczano symbole falliczne, czyli podłużne przedmioty: pika, dyszel, gwóźdź, szabla, pióro, walec, kiełbaska, żołądź, a także chmiel, uosabiający siłę męską, płciową i rozrodczą. Symbolami kobiecymi były natomiast przedmioty okrągłe, brylaste i miękkie: pierścień, wianek, rynienka, kądziołka (pęk lnu/konopii), skrzynia malowana, ksieniec (wnętrzności rybie)...Różne symbole dotyczyły też samego aktu płciowego, np. jeleń pijący wodę, dziewczyna pojąca konia, koszenie łąki, mężczyzna zrywający jabłko, kochankowie zrywający wiśnie, dziewczyny zbierające żołędzie lub grzyby...

fot. A. Grzelak