Chiny w Elblągu

W XVII wieku rozpowszechnia się w całej Europie nowy zwyczaj picia popołudniowych herbatek. Wcześniej herbata była znana europejczykom przede wszystkim jako środek leczniczy. Wraz z upowszechnianiem się naparu z liści herbacianych coraz większym zainteresowaniem cieszyły się również naczynia służące do picia tego napoju. Uznanie zdobyła porcelana, której produkcji jeszcze nie udało się odkryć, jak również malowane na powierzchniach naczyń dekoracje w stylu dalekowschodnim. Były one obce kulturze europejskiej, tajemnicze, a przez to pożądane.

W tym czasie handlem zarówno herbatą, jak i porcelaną dalekowschodnią zajmowało się przede wszystkim niderlandzkie Zjednoczenie Kompanii Wschodnio-Indyjskiej (powstałe w 1602 roku), a nieco później Angielska Wschodnia Kompania Indyjska (zawiązana w 1600 roku).

Prowadzone w Elblągu wieloletnie badania wykopaliskowe dostarczyły bardzo dużą liczbę przedmiotów (lub ich fragmentów) wykonanych z różnych surowców, pochodzących z różnych regionów przede wszystkim Europy. Wśród tej ogromnej liczby są również fragmenty naczyń wykonane z porcelany dalekowschodniej (odnalezione, jak większość elbląskich artefaktów, w latrynach). Są one przykładem tego, że elblążanie podążali za modą europejską, a wyposażenie elbląskich kamienic było takie same jak np. w Niemczech, Holandii, Anglii.

Najstarszymi chińskimi wyrobami porcelanowymi odnalezionymi dotychczas na Starym Mieście są stosunkowo nieliczne naczynia określane jako kraak porcelain, datowane na 1. połowę XVII wieku. Zostały one wykonane w najsłynniejszym ośrodku produkcji porcelany w Jingdezhen, w prowincji Jiangxi, w okresie panowania cesarza Wanli (1573-1619), z dynastii Ming. Przykładem takiego naczynia może być wysoka czarka zdobiona na zewnętrznej powierzchni dekoracją przedstawiającą kaczkę w krajobrazie nadwodnym, z wysokimi trawami i insektami. Wewnątrz, w lustrze, namalowany został ptak na skale.

Najliczniejszą grupę tworzą naczynia biało-niebieskie okresu dynastii Qing. Są to typowe chińskie naczynia porcelanowe, używane w kraju pochodzenia i innych częściach Azji do codziennych potrzeb, jaki miski do ryżu, miski z pokrywką do zupy, małe spodki na marynaty i konfitury, czarki do wina i herbaty, czajniczki, itp. Część z nich powierzchnię zewnętrzną ma pokrytą brązową angobą lub brązowym szkliwem. Te "brązowe" były eksportowane na rynki europejskie najczęściej z Batawii (dziś Dżakarta), dlatego też w Europie naczynia te określane są jako w stylu Batavia.

Wśród elbląskich naczyń z porcelany chińskiej zostały zidentyfikowane jeszcze wyroby w stylu chińskiego Imari, familie rose (Yangcai) oraz Imari rouge-de-fer. Jednak o tych naczyniach w tym poście już nic więcej nie będzie. Tym krótkim tekstem chcę bowiem zachęcić naszych Czytelników do nabycia pod koniec bieżącego roku książki, wraz z katalogiem, pod tytułem "PORCELANA DALEKOWSCHODNIA Z BADAŃ ARCHEOLOGICZNYCH NA STARYM MIEŚCIE W ELBLĄGU". Jej autorami są Barbara Pospieszna i Mirosław Marcinkowski. Będzie to pierwsze w polskiej literaturze fachowej i jedno z pierwszych w Europie opracowań naczyń z porcelany dalekowschodniej pochodzącej z badań wykopaliskowych. Będący częścią tego wydawnictwa katalog oprócz prezentacji poszczególnych naczyń, będzie zawierał bardzo cenne dla czytelnika informacje tłumaczące obecność i znaczenie motywów dekoracyjnych.

Na realizację tego zadania Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu uzyskało dofinansowanie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Post powstał na podstawie:
B. Pospieszna, Ceramika dalekowschodnia z badań archeologicznych na Starym Mieście w Elblągu, "Szkło i Ceramika", nr 1/2015, s. 20-24.