Wieki XIII i XIV były okresem
największego znaczenia Elbląga i stuleciami jego bardzo szybkiego rozwoju
gospodarczego. Miasto utrzymywało bardzo intensywne kontakty handlowe z cała
ówczesną Europą, o czym świadczą zachowane źródła pisane i odkryte świadectwa
archeologiczne. Elbląski port był w tym czasie najważniejszym i największym
portem państwa krzyżackiego, a miasto odgrywało, wśród miast pruskich, czołową
rolę w Związku Miast Hanzeatyckich.
 |
| Stare Miasto na pocz. XV w. - rekonstrukcja (Źródło: M. Marcinkowski, W. Rynkiewicz-Domino, Ratusz...) |
Bardzo charakterystycznym
elementem średniowiecznego układu przestrzennego Elbląga jest brak wyraźnie
wyodrębnionego placu rynkowego, a w trakcie badań archeologicznych odkryto już
w najstarszych XIII-wiecznych nawarstwieniach relikty drewnianych budynków
wzdłuż ulicy Stary Rynek i elementy jej drewnianej nawierzchni. Zostały one
datowane metodą dendroarcheologiczną na 1. połowę tego stulecia. Wiele wskazuje
na to, że już w momencie lokacji Elbląga pod zabudowę municypalną (związaną z
zarządzaniem miasta) przeznaczono teren naprzeciwko kościoła św. Mikołaja, w zachodniej
części kwartału pomiędzy ulicami Kowalską i Rzeźnicką. Na tym terenie powstał z
czasem cały kompleks budynków o specjalistycznym przeznaczeniu, ułatwiających
kontrolę miasta nad handlem i produkcją rzemieślniczą, administrację majątkiem
komunalnym, prowadzenie i archiwizację dokumentów (korespondencja, przywileje i
nadania, dokumentacja spraw lokalnych, kontakty z innymi miastami, polityka
państwowa). Tak ukształtowany ostatecznie na początku XV wieku kompleks
ratuszowy przetrwał w swoim zasadniczym kształcie aż do pożaru w 1777 roku,
który doprowadził do jego zniszczenia.
 |
| Teren kwartału ratuszowego w pocz. lat 80. XX w. (Fot. Archiwum MAH) |
Do niedawna
nasza wiedza na temat kompleksu ratuszowego, oparta na bardzo skromnie
zachowanych źródłach pisanych i ikonograficznych była bardzo ograniczona.
Przeprowadzone w latach 1989, 1993-94 badania archeologiczne pozwoliły na
lepsze poznanie początków i rozwoju tego najważniejszego miejskiego budynku.
 |
| Kwartał ratuszowy w trakcie badań archeologicznych (Fot. Archiwum MAH) |
Po
założeniu Elbląga władze nad miastem i funkcje sądownicze sprawował sołtys
(urząd był dziedziczny) ustanowiony przez Zakon Krzyżacki. Początkowo funkcjonowało
również zgromadzenie ogólne mieszczan zwoływane przez sołtysa, a stopniowo na
coraz większym znaczeniu zyskiwała rada miejska, która od XIV wieku faktycznie
rządziła miastem. Jej posiedzenia początkowo odbywały się pod przewodnictwem
sołtysa, zapewne w jego domu. Jednak rosnące znaczenie rady wymagało posiadania
osobnego budynku – ratusza ( niem. Rathaus,
czyli dom rady). W trakcie prowadzonych prac wykopaliskowych, naprzeciw kościoła,
odkryto zachowane pozostałości najstarszego budynku ratuszowego, postawionego
jeszcze przed pożarem miasta w 1288 roku. Ten najstarszy „dom rady” miał w
rzucie kształt kwadratu, jego ściany miały 14 m długości, a odkryty fundament
kamienny prawie 2 m szerokości. Wyższe kondygnacje miały zapewne ściany
wykonane z cegieł, a budynek mógł mieć kształt wieży.
 |
| Fundament kamienny najstarszego budynku elbląskiego ratusza, przed 1288 r. (Fot. Archiwum MAH) |
Była to jedna z pierwszych
w mieście budowli murowanych. Późniejsze zmiany w zabudowie tej części
kwartału ratuszowego spowodowały, że trudno coś więcej stwierdzić na jej temat. Wiadomo, że z całą pewnością ten pierwszy budynek ratuszowy przetrwał
pożar miasta w 1288 roku. To tragiczne wydarzenie w dziejach Elbląga miało
również doniosłe znaczenie dla jego dalszego kształtu. Po tym wydarzeniu,
zapewne dla poprawy bezpieczeństwa, a także z powodu znakomitej koniunktury
miasta, zaczęto wznosić ceglane kamienice mieszczańskie, dokończono budowę
murowanych fortyfikacji miejskich, kontynuowano kolejne etapy wznoszenia
kościoła św. Mikołaja, kompleksu klasztoru dominikańskiego i zespołu szpitala
św. Ducha (najważniejszego i największego w państwie krzyżackim).
Modernizacji i rozbudowie poddano także
siedzibę władz miejskich. Ale o tym będzie można przeczytać w kolejnych postach…
Tekst
powstał na podstawie:
M.
Marcinkowski, W. Rynkiewicz-Domino, Ratusz
staromiejski w Elblągu, Elbląg 2011.
Do
nabycia w Muzeum Archeologiczno-Historycznym w Elblągu.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz