Bijbeltegels - Ucieczka do Egiptu

O flizach holenderskich, którymi chętnie dekorowano wnętrza od XVII do XIX stulecia, wspominaliśmy już na blogu kilkakrotnie [tutaj]. Na ich gładkich białych powierzchniach malowano wszelakie przedstawienia od pejzaży, statków, morskich potworów i żołnierzy [tu], po sceny rodzajowe, mitologiczne i biblijne [o tu]. Pośród ponad 200 obiektów tego rodzaju w zbiorach Muzeum Archeologiczno-Historycznego w Elblągu, jedna nawiązuje do historii z Nowego Testamentu, która wydarzyła się krótko po narodzinach Jezusa.

De vlucht naar Egypte Utrecht ok. 1680 [fot. P. Wlizło]

 

Kiedy trzej mędrcy ze Wschodu, kierowani gwiazdą betlejemską, zjawili się w Jerozolimie wypytując Gdzie jest nowo narodzony król żydowski?, nie uszło to uwagi Heroda – aktualnego króla Judei. Trudno dziwić się jego zaniepokojeniu, wszakże to on był królem żydowskim, z łaski Rzymu już od jakichś 30 lat. Wypytywał arcykapłanów i uczonych w piśmie, gdzie ma się narodzić ten Mesjasz. Dowiedziawszy się, przywołał potajemnie Mędrców i wypytał ich dokładnie o czas ukazania się gwiazdy i skierował do Betlejem" mówiąc: Udajcie się tam i wypytujcie starannie o Dziecię, a gdy Je znajdziecie, donieście mi, abym i ja mógł pójść i oddać Mu pokłon.

Mędrcy, podążając w ślad za prowadzącą ich gwiazdą, dotarli do miejsca narodzin Jezusa. Podczas snu otrzymali nakaz, by nie wracać do Heroda i inną drogą udali się do swej ojczyzny. Herod widząc, że go Mędrcy zawiedli, wpadł w straszny gniew i rozkazał wymordować wszystkich chłopców w wieku do dwóch lat w Betlejem i całej okolicy.

Gdy trzej królowie odjechali, Anioł Pański ukazał sie Józefowi we śnie i rzekł: Wstań, weź Dziecię i Jego Matkę i uchodź do Egiptu; pozostań tam, aż ci powiem; bo Herod będzie szukał Dziecięcia, aby Je zgładzić. On wstał, wziął w nocy Dziecię i Jego Matkę i udał się do Egiptu; tam pozostał do śmierci Heroda. 

Temat "Ucieczki Święcej Rodziny do Egiptu" był chętnie podejmowany w sztuce, wspominając chociaż by fresk Giotto di Bondone z początku XIV wieku w kaplicy Scrovegnich w Padwie, obraz Rembrandta czy niemieckiego malarza Heinricha von Hessa. 

Rembrandt Ucieczka do Egiptu 1627 [źródło: wikipedia.pl]

 

Przytoczona wyżej biblijna historia pochodzi z Ewangelii św. Mateusza i jest w zasadzie jedyny źródłem dotyczącym tego wydarzenia. O "rzezi niewiniątek" nie wspominają źródła historyczne, choć nie mało w nich historii o okrucieństwie, rozlewie krwi i skłonności do terroru władcy Judei (szczególnie pod koniec życia Heroda, gdy umysł jego był dręczony depresją i paranoją, a ciało chorobą nerek, prawdopodobnie nieprzyjemną gangreną Founiera). 

Nieliczne wzmianki, dotyczące zbrodni Heroda lub ucieczki Świętej Rodziny do Egiptu, można w prawdzie odnaleźć w apokryfach powstających od IV/V do VIII w. n.e. Pisma apokryficzne to teksty o tematyce biblijnej nienależące do kanonu Pisma Świętego i z reguły nie aprobowane przez władze Kościoła Katolickiego. Mimo to, wiele z nich cieszyło się duża popularnością wśród wiernych. Historie te wypełniały występujące "luki" w Biblii. Z "Ewangelii Dzieciństwa Tomasza" (II/III w. n.e.), "Ewangelii Pseudo-Mateusza" (VI w. n.e.), "Ewangelii Dzieciństwa Arabskiej" (V/Vi W. n.e.) oraz "Ewangelii Dzieciństwa Ormiańskiej (VI w. n.e.) możemy dowiedzieć się co działo się od momentu ucieczki do Egiptu do powrotu do Nazaretu. Historie te, niczym współczesne "fanfiki" ("fan fiction – nieoficjalne opowiadania tworzone przez fanów książki, filmu, serialu itp.), pełne są barwnych wydarzeń, jak w "Ewangelii Dzieciństwa Tomasza" mały Jezus spaceruje po promieniu słonecznym lub zamienia w zwierzęta inne dzieci. 

Innym ciekawym literackim źródłem opisujących te wydarzenia jest "Wizja Św. Teofila" z przełomu IV/V w. n.e. Teofilowi, patriarsze Aleksandrii, miała ukazać się Matka Boska, która ze szczegółami opisała mu wędrówkę Świętej Rodziny przez ziemię egipską. Historia ta miała szczególne znaczenie dla żyjących w Egipcie chrześcijan koptyjskich. Jest jednym z filarów ich wiary, jako że to w ich kraju Mesjasz znalazł schronienie. Dla wielu teologów motyw ucieczki do Egiptu wyraża pierwotną postać uchodźcy i pielgrzyma Ludu Bożego. Takim symbolem jest także pozostawienie pustego nakrycia przy wigilijnym stole. 

Wróćmy jednak do bohaterki tego posta – biało-niebieskiej flizy. Została wykonana około 1680 roku w jednym z warsztatów (Bolswerk St. Marie, Oudegracht/Achter 'T Weystraat, Rotsenburg ?) w Utrechcie (atrybucji obiektu dokonał Jan Pluis). Płytki ze scenami biblijnymi, tzw. Bijbeltegels zwykle cechują się dość wysoką jakością wykonania. W dobie XVII wieku należały do najdroższych w ofercie i najczęściej za ich dekoracje odpowiadał tzw. Eerste schilder – główny malarz w warsztacie. Posiadanie ich dodawało splendoru wnętrzu, podkreślało status materialny. Nie bez znaczenia był też wymiar duchowy i potencjał edukacyjny. Zdobiące kominki flizy nie raz zapewne były punktem wyjścia do snucia biblijnych opowieści. 

Fliza ze sceną pokłonu pasterzy (u góry) oraz ucieczką do Egiptu (na dole) z pałacu w Wachau (Saksonia) [źródło:http://www.tegels-uit-rotterdam.com]

W porównaniu do przedstawionych wyżej przedmiotów, egzemplarz z elbląskich muzealnych zbiorów nie jest tak bogaty i starannie wykonany. W Goudzie znajduje się fliza z identycznym przedstawieniem, wytworzona w warsztacie "De Swaen", który w 1621 roku założył Willem Jansz. Płytki produkowano tu do pierwszej połowy XVIII wieku. Być może muzealna fliza pochodzi z tego samego warsztatu i wykonana została przy użyciu tej samej przepróchy. Analizując rysunki możemy jednak z cała pewnością stwierdzić, że wykonało je dwóch różnych malarzy. Nie trudno też orzec, który z nich nich poradził sobie lepiej. 

Fliza z motywem ucieczki do Egiptu; warsztat De Swaen [źródło: wWw.paulabels.nl]

Z okazji Świąt Bożego Narodzenia życzymy wszystkim naszym Czytelnikom dużo radości i miłych chwil przy świątecznym stole oraz samych dobrych zdarzeń w 2018 roku! 

 

Studia nad Truso

Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu wydało kolejny tom Studiów nad Truso, który składa się z dwóch części:

Studia nad Truso tom III:1 – Marek Franciszek Jagodziński, Janów Pomorski/Truso. Struktura i zabudowa strefy portowej (badania 1982-1991), Elbląg 2017;

Ryc. 1 Propozycja rekonstrukcji fragmentu zabudowy w strefie portowej osady na podstawie wyników badań wykopaliskowych oraz powierzchniowych – rekonstrukcja Marek F. Jagodziński, rys. Bogdan Kiliński

Studia nad Truso tom III:2 – Marek F. Jagodziński red., Między Jutlandią a Sambią. Truso w kontekście badań południowo-zachodniej strefy basenu Morza Bałtyckiego w okresie wikińskim, Elbląg 2017.

Ryc. 2 Prawdopodobna trasa podróży Wulfstana z Hedeby do Truso z nazwami ziem i portów wymienionych w sprawozdaniu. Kolor czerwony – według O. Crumlin-Pedersena (źródło: Crumlin-Pedersen 1984, s. 40); kolor niebieski – alternatywna trasa podróży Wulfstana zaproponowana przez autora tej publikacji. Podstawą tej propozycji jest dokładność pod względem lokalizacji geograficznej i przynależności narodowej opisywanych przez Wulfstana ziem położonych na północnych wybrzeżach Bałtyku, wobec ogólnej tylko informacji o mieszkających na południowym wybrzeżu mieszkańcach Weonodlandu

Tom III:1 Studiów nad Truso, autorstwa Marka F. Jagodzińskiego jest pierwszą szczegółową publikacją wyników badań strefy portowej osady w Janowie Pomorskim/Truso, które przeprowadzono w latach 1982-1991.

Jest to praca materiałowa, czyli publikacja rezultatów dziewięcioletnich badań wykopaliskowych w Janowie Pomorskim-Truso, w jego strategicznym miejscu, w części portowej. Pracując nad rezultatami badań Autor skonstruował swoją pracę  w wyważony sposób. […] Daje ona klarowne pojęcie o zbadanym obszarze jednocześnie umożliwiając pewniejsze wyobrażenie o strukturach istniejących na nadal niezbadanych częściach emporium – fragment recenzji wydawniczej prof. Władysława Duczki.

Tom jest bardzo dobrze przygotowany koncepcyjnie, oferując zainteresowanemu czytelnikowi łatwy wgląd we wszystkie odkrycia. Mocną stroną tej publikacji jest materiał ilustracyjny, który ułatwia „poruszanie się” po wielkiej liczbie znalezisk oraz umożliwia samodzielną ocenę interpretacji zaproponowanych przez Autora. Z pełnym przekonaniem rekomenduję jego wydrukowanie, dzięki czemu ten ważny materiał naukowy zostanie udostępniony zarówno badaczom, jak i osobom zainteresowanym przeszłością dolnego Powiśla – fragment recenzji wydawniczej prof. Przemysława Urbańczyka

 Studia nad Truso Tom III:1 – Marek Franciszek Jagodziński, Janów Pomorski/Truso. Struktura i zabudowa strefy portowej (badania 1982-1991)

Tom III:2 Studiów nad Truso otwiera nową pod względem zakresu opracowań domenę, gdzie prezentowane są zagadnienia związane z osadnictwem południowo-zachodniej strefy basenu Morza Bałtyckiego w okresie wikińskim (VIII - początek XI wieku). Są to tereny położone między Jutlandią a Sambią, które w tym czasie były bardzo zróżnicowane pod względem kulturowym i etnicznym. Zachodzące na tym obszarze procesy, związane z powstaniem nadbałtyckiej strefy gospodarczej oraz udział poszczególnych regionów w jej funkcjonowaniu jest głównym tematem tej publikacji. Ważne miejsce zajmuje tu problematyka związana z pojawieniem się osad rzemieślniczo-handlowych i portowych. Powstawały one zarówno w Jutlandii, Meklemburgii, na Pomorzu Przednim, Pomorzu Zachodnim i Nadwiślańskim, a także na Sambii. Prezentacja znaczenia tych ośrodków w rozwoju społeczno-gospodarczym wczesnośredniowiecznych społeczności, ma w założeniu, pokazać w nowym świetle historię Europy Środkowej, w okresie poprzedzającym powstanie państw wczesnofeudalnych. Gwarantują to znani w świecie mediewistyki, zaproszeni do współpracy duńscy, niemieccy i polscy archeolodzy, których artykuły zamieszczone są w tym tomie.

Studia nad Truso tom III:2 – Marek F. Jagodziński red., Między Jutlandią a Sambią. Truso w kontekście badań południowo-zachodniej strefy basenu Morza Bałtyckiego w okresie wikińskim

We wtorek 19 grudnia 2017 r., o godzinie 12.00, w sali konferencyjnej Muzeum Archeologiczno-Historycznego w Elblągu odbędzie się spotkanie promujące publikację. Wstęp wolny.

Wydawnictwo już teraz można kupić w kasie Muzeum w cenie 6 zł za tom (12 zł za komplet 2 tomów).

Wydanie publikacji zostało dofinansowane ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Gminy Miasto Elbląg.

Marek F. Jagodziński

Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu