Zbyt zniszczone źeby włączyć je do kolekcji. Bez dużej wartości historycznej. Czasem trudne do zidentyfikowania. Bo na przykład gdzie odłożyć fragmenty kubków z grubej, białej porcelany, nie pasujące ucho od filiżanki czy wazy, nadpalony kawałek żołnierzyka, stopioną butelkę po piwie albo porcelanowy korek bez nazwy browaru? A co zrobić z emaliowaną tablicą, "zjedzoną" przez rdzę, z nazwą, która niewiele nam mówi? Zostawić, zapakować, schować i poczekać? Czasem tak.
W tym przypadku jednak, dziwnym trafem udało się znaleźć informację o treści tej tablicy reklamowej.
Hier erhalten Sie die echten ("Tu dostaniesz prawdziwe") Fromms Act.
 |
| Emaliowana tablica, reklamująca firmę Juliusa Fromma. Fot. P. Wlizło. |
Niepozornie wyglądająca tablica, informująca o sprzedaży wyrobów Fromma. Kim zatem był Fromm
i jakie produkty można było dostać? Okazuje się, że bardzo rewolucyjne, szczególnie jak na czasy 1. połowy XX wieku. Otóż Julius Fromm zapisał się w historii świata (myślę, że nie będzie to określenie na wyrost) jako wynalazca lateksowej prezerwatywy i zdecydowanie zrewolucjonizował sposób planowania rodziny i ochrony przed wszelakimi chorobami wenerycznymi.
Urodzony w Koninie* (tak, nasz rodak!) w 1883 roku jako Israel From, syn Ryfki i Barucha. Zamieszkiwali z kilkorgiem dzieci żydowską dzielnicę, ojciec zajmował się drobnym handlem, co nie było zbyt dochodowym zajęciem, o czym świadczy fakt, że w latach 90. XIX w. przenieśli się do Berlina. Po śmierci ojca, młody Israel musiał zająć się rodzeństwem i matką. Początkowo była to domowa produkcja papierosów, co dość szybko okazało się zająciem mało opłacalnym. Nie wiadomo do końca, co było przyczyną podjęcia przez Froma wieczorowego kursu chemii i planowanie znalezienia lepszej metody antykoncepcji: wielodzietność w jego i innych, znanych mu rodzinach, a może jego przyspieszony ślub z powodu nieoczekiwanej ciąży, czy może jednak inspiracja nauką. Pewne jest, że był to punkt zwrotny w karierze naszego bohatera.
Julius Fromm (już nie Israel From przez jedno "m"), bo tak brzmiało bardziej z niemiecka, pierwsze prace doświadczalne rozpoczął w 1912 roku ale z produkcją ruszył dopiero po wybuchu I wojny światowej.
Po zaoszczędzeniu pewnej kwoty, naszemu bohaterowi udało się otworzyć własną firmę Fromms Act Gummiwerke GmbH. Początkowo zakład zajmował się sprzedażą perfum i wyrobów gumowych dla firm. W 1916 roku, po latach eksperymentów, Fromm wynalazł i opatentował sposób produkcji bezszwowej, cienkiej i jednorazowej lateksowej prezerwatywy. To była prawdziwa rewolucja!
Przypomnijmy sobie jeszcze, jak wyglądała antykoncepcja przed wynalazkiem Fromma.
Rybie pęcherze, cieniutka bawełna, skóry węży, zwierzęce jelita, następnie kondomy wytwarzane z lnu, skorupy żółwii i zwierzęce rogi (!) aż po owczą ślepą kiszkę, którą stosowano do momentu wynalezienia prezerwatywy przypominającej tę współczesną. Zanim to jednak nastąpiło, w użyciu były prezerwatywy-dętki (za sprawą Charles'a Goodyear'a - odkrywcy procesu wulkanizacji kauczuku), które na pewno chroniły przed chorobami i niechcianą ciążą i na tym to się kończyło...Miłośnikom monarchii brytyjskiej oferowano natomiast kondomy z wizerunkiem królowej Wiktorii i ówczesnego premiera.
Jako pierwsi, docenili ten wynalazek żołnierze niemieccy. Szukając wytchnienia od koszmarów wojny, znajdowali je w ramionach prostytutek, stając się niejednokrotnie ofiarami chorób wenerycznych. Wynalazek Fromma przychodził im więc na ratunek, stając się zwyczajnie elementem wyposażenia każdego żołnierza.
Od 1923 roku reklama środków antykoncepcyjnych** była zakazana, pomimo zdecydowanego poparcia dla działalności Fromma, którego produkty w znacznym stopniu ograniczyły zachorowalność na choroby weneryczne, choć przeciwnicy alarmowali, że stosowanie prezerwatyw znacząco wpłynie na przyrost naturalny, tak potrzebny w latach powojennych. Co więcej, zmieniająca się obyczajowość niemieckiego społeczeństwa, odrzucającego pruski dryl, raczej sprzyjała zwiększaniu się produkcji "frommsów". Należy przyznać panu Juliusowi wielką pomysłowość w obchodzeniu zakazu reklamy - do każdego pudełka kondomów wkładano karteczkę z informacją "Poproszę paczkę frommsów". Nie dość, że ukryta reklama zaczynała żyć swoim życiem, to jeszcze zdecydowanie pomagała w zakupach tym bardziej nieśmiałym użytkownikom.
Po zakończeniu I wojny światowej popularność "frommsów" nie zmalała. Rocznie sprzedawano ich około 20 milionów. W połowie lat 20. XX wieku firma Fromma miała swoje oddziały na całym świecie - od Antwerpii do Reykjaviku po Auckland. W kilka lat sprzedaż wzrosła do 70 milionów sztuk rocznie, a chyba najciekawsze było to, że rozpoznawalność frommsów dorównywała Mercedesowi!
| Zdjęcie (i jego zbliżenie) udostępnione przez p. A. Kowalskiego. Przedstawione jako przykład umieszczania tablic
z reklamami różnych firm. Zdjęcie wykonano przed gościńcem Rudolfa
Dingela, przy Kastanienalee 106 (obecnie róg ul. Browarnej i Pływackiej,
budynek stoi do dziś); https://fotopolska.eu/1261763,elblag-al-grunwaldzka,zdjecie.html |
 |
| Tablica emaliowana z aukcji z ciekawostką słowotwórczą - Julius Fromm wprowadził określenie "gummischwamme" jako gumowe gąbki, co oznaczało w praktyce kondomy. Być może chodziło o nieużywanie słowa prezerwatywa (trudnego do zaakceptowania np. przez duchowieństwo) w związku z zakazem reklam środków antykoncepcyjnych. Co ciekawe, powstała wówczas alternatywa słowa "prezerwatywa", czyli "gumka" (używane właściwie do dziś); źródło: https://www.auktionen-in-heidelberg.de/produkt/0317-fromms-gummischwaemme/ |
Przykład reklamy, umieszczonej na popielniczce; źródło: https://antyczek.pl/porcelanowa-popielniczka-reklama-fromms-act.html
 |
| Reklama frommsów; źrół: https://www.ebay.de/itm/167538166748?mkevt=1&mkcid=1&mkrid=707-53477-19255-0&campid=5338722076&customid=&toolid=10050 |
 |
| Kartka pocztowa (a może ulotka reklamowa?); źródło: https://www.stampcircuit.com/stamp-Auction/auktionshaus-christoph-g%C3%A4rtner-gmbh-co-kg/8272540/lot-21605-ansichtskarten-motive |
Julius Fromm, dzięki swojemu wynalazkowi, żył bardzo dostatnio i spokojnie, z czasem wracając do swoich żydowskich korzeni. Wspominano go, jako człowieka skrupulatnego i poważnego, nieudzielającego się towarzysko. Będąc u szczytu swojej kariery, zbagatelizował poczynania Hitlera, licząc na to, że jego niemieccy dyrektorzy (członkowie NSDAP) ochronią jego interes przed nazistami. Szybko okazało się, że nie tędy droga. Został zmuszony do sprzedaży swojego gumowego imperium, za ułamek wartości, matce chrzestnej Goringa. W latach wojennych wyjechał do Londynu i tam zmarł w 1945 roku (dowiedziawszy się o śmierci rodzeństwa w obozie koncentracyjnym w Auschwitz).
Na koniec pozostaje jeszcze pytanie, w jakim miejscu mogła być umieszczona nasza tablica reklamowa. Najprawdopdobniej w drogerii lub aptece, a może i w sklepie kolonialnym. Główna bohaterka tego wpisu została znaleziona w warstwie niewelacyjnej (powstałej w wyniku sprzątania powojennych gruzów) podczas badań archeologicznych, prowadzonych przy Starym Rynku. Idąc tym tropem, mogła informować o frommsach w aptece pod Czarnym Orłem, kóra mieściła się przy Starym Rynku 16. Choć nie mogę być tego pewna, to i tak cieszy mnie to, że to niepozorne znalezisko dało mi okazję do odkrycia i opowiedzenia historii o Juliusie Frommie i jego wynalazku.
Do poszukiwań informacji na temat tablicy i samego pana Juliusa zainspirowała mnie książka Kory Tei Kowalskiej "Patrz pod nogi", którą serdecznie polecam.
* W 2019 roku Muzeum Okręgowe w Koninie razem z Fundacją im. Juliusa Fromma, zorganizowało wystawę czasową poświęconą wynalazcy "Fromm Konin with love".
** zakaz zniesiono w latach 30. XX w.
Moje źródła informacji:
https://www.lm.pl/aktualnosci/produkowal-pobozne-prezerwatywy-mieszkal-na-pl-zamkowym?page=3
Historia antykoncepcji:
https://weekend.gazeta.pl/weekend/7,177342,24439016,predzej-serce-ci-peknie-czyli-jak-polak-wynalazl-prezerwatywe.html
https://www.lm.pl/aktualnosci/produkowal-pobozne-prezerwatywy-mieszkal-na-pl-zamkowym?page=2
Do posłuchania: https://feelfreetraveler.pl/krol-prezerwatyw-konkurencja-peka/
Historia Fromma i jego działalności na zdjęciach:
Patenty J. Fromma:
https://polona.pl/sets?searchCategory=objectSets&page=0&size=24&sort=RELEVANCE&searchLike=Julius%20Fromm©right=false
