Ostroga z aplikacją w formie muszli św. Jakuba

O odnalezionych na terenie Starego Miasta w Elblągu ostrogach pisaliśmy już w zeszłym roku. Wśród nielicznych tego typu zabytków, jeden zasługuje na osobną prezentacje, ze względu na jej wyjątkową dekorację. Przedmiot ozdobiony jest przynitowanymi do ramienia i sprzączki aplikacjami w kształcie muszli. Odnaleziono ją podczas badań przy ul. Sukienniczej, w warstwie pożarowej, datowanej na XIII wiek. Warstwa ta powstała w wyniku sprzątania miasta po wielkim pożarze w 1288 roku. Kontekst odkrycia nie pozwala stwierdzić do kogo należał przedmiot. Użytkownikiem mógł być elbląski mieszczanin lub jeden z braci krzyżackiego zakonu. 

Ostroga typ III wg Hilczerówny, Elbląg ul. Sukiennicza, XIII wiek [fot. U. Sieńkowska]

Ostroga, dekoracja sprzączki w formie muszli św. Jakuba [fot. U. Sieńkowska]

Ostroga, aplikacja w formie muszli św. Jakuba [fot. U. Sieńkowska]

O wyjątkowości przedmiotu stanowi jego dekoracja, nawiązująca do symboliki ruchu krucjatowego. Muszla była symbolem św. Jakuba Większego, apostoła, który po zmartwychwstaniu Chrystusa wybrał się Hiszpanii, aby głosić tam dobrą nowinę. Zginął po powrocie do Palestyny, ścięty mieczem z rozkazu Heroda Agryppy I (wnuka Heroda Wielkiego). Po śmierci jego ciało przetransportowano do Hiszpanii i tam pochowano. Podbicie półwyspu iberyjskiego przez wojska arabskie i rozpoczęta przez chrześcijan rekonkwista przyczyniły się do wzrostu kultu tego świętego, któremu nadano miano "obrońcy Hiszpanii". Wg legendy w bitwie pod Clavijo w 844 roku św. Jakub ukazał się na koniu z mieczem w ręku, pomagając zwyciężyć Maurów i stając się patronem walki z niewiernymi. Santiago di Compostela stało się jednym z trzech największych (po Jerozolimie i Rzymie) centrów pielgrzymkowych, a muszle najpopularniejszym dowodem odbycia tejże pielgrzymki (więcej o muszli św. Jakuba oraz o szlaku Santiago di Compostela).

Od końca XI wieku muszla św. Jakuba była, obok krzyża, jednym z najważniejszych atrybutów krzyżowców. Na popularność tego motywu mogło wpłynąć powszechne występowanie tych muszli u wybrzeży Palestyny. Muszle Pecten Jacobeus są częstym znaleziskiem w XII-wiecznych grobach rycerzy-pielgrzymów na terenie Jerozolimy. 

Muszla wraz z krzyżem w kształcie miecza były symbolami Zakonu Santiago - najpotężniejszego zakonu rycerzy-krzyżowców na Półwyspie Iberyjskim, założonego w 2. połowie XII wieku przez króla Leonu Ferdynanda II. Symbolika muszli przetrwała jako znak rycerzy zakonnych do przełomu XV i XVI wieku, pojawiając się na nakryciach głowy itp. Podobna tradycja mogła mieć miejsce u Krzyżaków. 

Kontekst znalezienia elbląskiej ostrogi zdobionej muszlą św. Jakuba utrudnia jednoznaczne stwierdzenie czy jest ona związana ze zbrojną pielgrzymką braci Zakonu Najświętszej Marii Panny w Prusach. 

 

Wymiary zabytku: 

szerokość kabłąka: 0,6 cm

grubość kabłąka: 0,3 cm

średnica otworu zaczepu: 0,8 cm

długość sprzączki ze skuwką: 5,4 cm

szerokość skuwki: 1,4 cm

szerokość ramy sprzączki: 1,8 cm

średnica muszli: 1,2 i 1,4 cm

długość widełek bodźca: 1,4 cm

 

 

 

 

Post powstał na podstawie opracownia Lecha Marka "Europejski styl. Militaria z Elbląga i okolic" Wrocław 2014