Ulica Stary Rynek - cz. 1.

 W tym poście rozpoczynam krótki i dosyć pobieżny spacer po tej najważniejszej dziś ulicy Starego Miasta.

Stary Rynek na początku XX wieku

Ulica Stary Rynek to najdłuższa (370 m) i najszersza (24 m) ulica Starego Miasta. Prowadzi ona od Bramy Targowej na północy, do ulicy Świętego Ducha na południu i jest równoległa do rzeki. Z tego powodu jest łatwo dostępna z każdego punktu miasta. To przy niej stały najważniejsze budynki – kościół parafialny p.w. św. Mikołaja i ratusz staromiejski.

Stary Rynek w latach 70. XX wieku
[Źródło: M. Lubocka-Hoffmann, Elbląg Stare Miasto]

W średniowieczu na tej ulicy odbywał się handel, określonymi towarami w poszczególnych częściach ulicy. Odcinek pomiędzy ulicami Św. Ducha i Mostową, przy zachodniej pierzei, był nazywany Targiem Chlebowym. Pomiędzy Św. Ducha a Rzeźnicką znajdował się Buschmark, czyli prawdopodobnie miejsce gdzie handlowali pieczywem z mąki pszennej piekarze z terenu Nowego Miasta Elbląga. Pomiędzy ulicami Rybacką a Bednarską znajdował się Targ Sienny; na odcinku między Bednarską i Studzienną znajdował się Targ Węglowy, a w 2. połowie XIV wieku wschodnia pierzeja tego odcinka Starego Rynku była nazywana Targiem Końskim. 

Pod względem zawodowym zostało zidentyfikowanych w XIV wieku 20 osób (badania przeprowadził R. Czaja, Socjotopografia miasta Elbląga w średniowieczu, Toruń 1992), wśród nich najliczniejszą grupę stanowili rzemieślnicy, poza tym kupcy, szyprowie i przekupnie. W kolejnym stuleciu najliczniejszą grupę zawodową również stanowili rzemieślnicy, natomiast od lat trzydziestych XV wieku widoczny był spadek liczby kupców i browarników. Natomiast od 2. połowy tego wieku widoczny jest wzrost prestiżu tej ulicy – zaczyna ją zamieszkiwać większa liczba ludzi zamożnych, także należących do elity miasta (członkowie rady). 

Odsłonięte mury w kwartale ulic Stary Rynek-Kowalska-Rzeźnicka-Przymurze
(Fot. Archiwum MAH)

Badania wykopaliskowe prowadzone w różnych miejscach Starego Rynku pozwoliły w wielu sprawach uszczegółowić „dzieje” tej ulicy. Dotychczas prace wykopaliskowe prowadzono w różnych częściach tej ulicy, niekiedy w obrębie kamienic, niekiedy na podwórkach parcel, częściowo także na dawnym cmentarzu przykościelnym. Największe badania objęły jednak teren dawnego ratusza oraz budynków z nim związanych – pomiędzy ulicami Kowalską i Rzeźnicką. Prace prowadzone na tym terenie pozwoliły dokładnie poznać historię elbląskiego ratusza, zupełnie nieznaną wcześniej. Okazało się, że pierwszy budynek ratuszowy powstał jeszcze w XIII wieku (z całą pewnością przed pożarem miasta w 1288 roku). Miał on formę wieży o ścianach grubych na prawie 2 m i długich na 14 m. Drewniana zabudowa datowana na XIII wiek, odkryta po południowej stronie ratusza wskazuje, że od samego początku miasto nie posiadało „klasycznego” placu rynkowego. Prowadzona od samego początku XIV wieku rozbudowa ratusza doprowadziła do powstania całego kompleksu złożonego z budynku rady, sukiennic oraz przy ul. Rzeźnickiej - domu pisarza i jatek rzeźnickich. Odnaleziony w trakcie badań detal kamienny wykonany na bardzo wysokim poziomie artystycznym nie ma jak dotychczas odpowiednika w innych budowlach świeckich państwa zakonnego. Poziom jego wykonania można porównywać jedynie do najbardziej okazałych budowli zamkowych i kościelnych. 

Wapienny detal architektoniczny - głowica kolumny z XIV wieku
(Rys. B. Kiliński - Archiwum MAH)

Na leżącym bezpośrednio przy kościele dawnym cmentarzu (w XIV wieku przeniesionym poza mury miejskie) odsłonięto pochówki w trumnach datowane na XIII wiek. Przeprowadzone analizy antropologiczne (wykonane przez J. Piątka z UAM w Poznaniu) pozwoliły ustalić, że wśród dorosłych szczyty zgonów (wymierania) przypadały w wieku 20-30 lat i 40-50 lat, a przeciętna długość trwania życia osobnika dorosłego wynosiła 43 lata.

Zachowane pochówki z XIII wieku na cmentarzu przy kościele parafialnym św. Mikołaja
(Archiwum MAH)

Więcej o odkryciach przy tej ulicy postaram się napisać w kolejnych postach.