Stroje renesansowe na kaflach

W XVI stuleciu pojawiają się na kaflach m.in. przedstawienia portretowe. Są one ściśle związane z życiem dworskim i przekazują informacje związane z ubiorami preferowanymi przez władców i ludzi z ich otoczenia. Te osoby, unoszące dłoń w geście pozdrowienia, trzymające insygnia władzy bądź instrumenty muzyczne były przedstawiane zazwyczaj w ozdobnych łukach arkad. Dokładny relief kafla umożliwiał także określenie rodzaju stroju charakterystycznego dla omawianych czasów.

Na początku XVI wieku (ok. 1520 roku) ubiory szyto na wzór włoskich. Miały one kwadratowe dekolty, a całość powiększały poszerzane u góry rękawy. W tym czasie modne stało się płytkie, głęboko wycięte obuwie, zawiązywane lub zapinane na pasek, biegnący w poprzek podbicia, mające szerokie, zdobione nacięciami przody, zwane także kaczymi dziobami. Takie buty wykonywali pracujący w Krakowie włoscy szewcy. Od około połowy XVI wieku w modzie zaczęły dominować stroje hiszpańskie, propagowane przez habsburskich władców Świętego Cesarstwa Rzymskiego, zresztą prowadzona w owym czasie polityka małżeństw dynastycznych przyczyniła się do ujednolicenia stylu dworskiego w Europie.

Odnajdywane w różnych ośrodkach miejskich renesansowe kafle z przedstawieniami postaci są istotnym źródłem ikonograficznym, na podstawie którego możliwe jest określenie strojów modnych w XVI stuleciu.

Spośród licznych fragmentów renesansowych kafli wydzielono trzy, na licach których widoczne były sylwetki mężczyzn w ubiorach charakterystycznych dla omawianej epoki. 

Na pierwszym z nich widoczny jest fragment mężczyzny w stroju charakterystycznym dla epoki renesansu, szytego według mody włoskiej. Wskazują na to pewne detale, jak krój rękawa oraz wykończenie pod szyją. Na tym licu zachował się szeroki rękaw, być może koszuli, na którą nałożono kaftan bez rękawów, półokrągło podcięty pod szyją. Spięty ozdobnym pasem, prawdopodobnie sięgał do kolan, a od pasa układany był w regularne fałdy. W prawej dłoni trzyma podłużny przedmiot, być może halabardę (?). Postać najprawdopodobniej wypełniała całe lico kafla. Po jej prawej stronie widoczne są litery VF. Przypuszczalnie jest to portret Karola V. Kafel posiada profilowaną, wklęsłą ramkę. Został wypalony w atmosferze utleniającej, pokryty angobą i zielonym szkliwem.  

Fragment kafla o wymiarach 10,8 x 11,8 cm, znaleziony przy ul. Kowalskiej 11-12 (fot. archiwum MAH)

Drugi fragment odkryty w tym samym miejscu przedstawia również mężczyznę, ubranego zgodnie z kanonami mody XVI-wiecznej. Fragmentaryczność omawianego zabytku utrudnia jednak analizę ubioru. Zachowała się na nim głowa mężczyzny przykryta bardzo dużym beretem, układającym się miękko i lekko opadającym na jedną stronę. Jest to typowe dla mody włoskiej omawianego okresu. Postać w prawej dłoni trzyma także podłużny przedmiot, który prawdopodobnie jest jest berłem. Po tej samej stronie widoczny jest fragment zdobionej stylizowanymi liśćmi akantu kolumny. Całość przypuszczalnie otaczała profilowana, wklęsła ramka. Kafel wypalono w atmosferze utleniającej, pokryto angobą oraz zielonym szkliwem.Według niektórych badaczy  może to być portret jednego z książąt niemieckich (przedstawiony z berłem).

Fragment kafla o wymiarach 8,4 x 11,4 cm, znaleziony przy ul. Kowalskiej 11-12 (fot. archiwum MAH)

Ostatni z tej grupy jest kafel ukazujący mężczyznę trzymającego w obu dłoniach flet. Jest to landsknecht, grający na fujarce. Landsknechtami określano żołnierzy zaciężnych formacji piechoty XV - i XVI - wiecznej. Oddziały landsknechtów wywodziły się z krajów niemieckojęzycznych, choć służyły w różnych armiach europejskich. Przedstawiona postać obramowana jest bogato zdobionymi kolumnami i profilowaną listwą. Lico pokryte angobą i zielonym szkliwem. Podobnie przedstawiony mężczyzna znany jest z malborskiego kafla z wizerunkiem dobosza.

Kafel o wymiarach 20 x 18,5 cm, znaleziony przy ul. Rzeźnickiej 18 (fot. archiwum MAH)

Hans Sebald Beham Chorąży, grafika z 1526 roku (źródło: http://www.spaightwoodgalleries.com/Pages/Hans_Sebald_Beham.html )

Daniel Hopfer Pięciu landsknechtów, pocz. XVI wieku (źródło: internet)

Literatura:

Dąbrowska M. Kafle i piece kaflowe w Polsce do końca XVIII wieku, Wrocław, Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź, 1987.

Kobrzeniecka-Sikorska G. Kafle XVI-XVII wieku z Lidzbarka Warmińskiego w zbiorach Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie. [w:] Garncarstwo i kaflarstwo na ziemiach polskich od późnego średniowiecza do czasów współczesnych. Materiały z konferencji – Rzeszów, 21-23.IX.1993, s. 263-275, 1994.

Możdżyńska-Nawotka M. O modach i strojach, Wrocław, 2003.