Kartka z kalendarza - Styczeń - Plac Fryderyka Wilhelma

 Plac Słowiański to bez wątpienia jeden z najbardziej charakterystycznych punktów Elbląga. Przed II wojną był znany jako Plac Fryderyka Wilhelma. Zyskał to miano dokładnie 18 stycznia 1816 roku. Wykorzystamy tę datę, aby przedstawić nieco dokładniej historię tego miejsca.

Z powstaniem dzisiejszego Placu Słowiańskiego była związana decyzja o likwidacji miejskich fortyfikacji, która zapadła w 1773 roku, niedługo po I rozbiorze Polski, w wyniku którego Elbląg wszedł w skład państwa pruskiego.  Decyzja o rozbiórce umocnień dawała możliwość przestrzennego rozwoju miasta, ale była podyktowana również względami ekonomicznymi, ponieważ utrzymanie mostów prowadzących przez fosy było dużym obciążeniem dla miasta. Same fosy również stanowiły coraz większy problem, ponieważ zamieniły się w błotniste, zaśmiecone bajora i stały się dużym zagrożeniem sanitarnym.

Wizja rozbiórki umocnień oraz stworzenie nowego placu targowego poza Starym Miastem bardzo odpowiadała mieszkańcom Nowego Miasta, którzy pozostawali w cieniu Starego Miasta, gdzie przez wieki koncentrowało się życie gospodarcze, polityczne, religijne i kulturalne Elbląga. Lokalizacja nowego rynku dawała więc możliwość spojenia obu tych części.

Plac w swoim głównym zarysie powstawał w przeciągu 15 lat. W 1775 w południowo-zachodnim narożniku Nowego Rynku,  powstał pierwszy budynek – odwach, który był siedzibą garnizonu i policji. W północnej części placu w 1795 roku powstała Resursa Obywatelska (rodzaj klubu), gdzie chętnie spotykały się elbląskie elity. Pożar ratusza staromiejskiego w 1777 roku przesądził o przeniesieniu siedziby miejskich władz na Nowy Rynek. W 1782 roku ratusz był już gotowy. Był to usytuowany w południowej części placu, dwupiętrowy budynek z wysokim parterem, który wieńczyła ośmioboczna wieżyczka. Nowy Rynek obok funkcji handlowych zaczął, więc pełnić również funkcję administracyjnego i reprezentacyjnego centrum miasta. Z biegiem lat powstawały tam kolejne budynki należące do najbogatszych elblążan, hotele i siedziby firm.

Pod koniec XIX wieku przebudowano ratusz nadając mu neomanierystyczny styl. Jednak liczne elementy nawiązujące do innych stylów architektonicznych sprawiały, że mieszkańcy uważali, że budynek nawiązywał raczej do gotyku lub renesansu. W jego bezpośrednim sąsiedztwie powstał gmach Prezydium Policji.

Narożnik Placu Słowiańskiego przed przebudową

Z czasem pojawiały się na placu kolejne charakterystyczne elementy, które możemy dostrzec na przedwojennych zdjęciach i pocztówkach. W 1837 roku, W 600-lecie powstania miasta w 1837 roku, elblążanie postanowili zasadzić w północnej części placu dąb obok którego znalazł się kamień pamiątkowy z datą (zarówno dąb i tablica zachowały się do naszych czasów). W 1905 roku na środku placu wzniesiono pomnik cesarza Wilhelma, wokół którego założono okrągły klomb. Trzy lata później, w południowo-wschodnim narożniku, powstała fontanna z pomnikiem Hermana Balka – pierwszego mistrza krajowego, uznawanego za założyciela Elbląga (fragment fontanny, bez figury, przetrwał do dzisiaj). W odpowiedzi na zmieniającą się modę i style architektoniczne na przestrzeni lat zmieniały się również fasady i wysokość budynków.

Odsłonięcie pomnika Fryderyka Wilhelma

Całkowitą zmianę przyniósł rok 1945. Po zaciekłych walkach z Niemcami Armia Czerwona zajęła miasto. Elbląg doznał poważnych zniszczeń. W szczególności ucierpiało Stare Miasto. W znacznym stopniu ucierpiał również Plac Fryderyka Wilhelma, ale wiele budynków np. ratusz nadawała się do odbudowy. Mimo to nowe władze podjęły decyzje o ich rozbiórce. Ocalał tylko budynek poczty, zabudowa po południowej stronie wylotu ul. 1 Maja oraz część gmachu Prezydium Policji, który został przebudowany w socrealistycznym stylu i służył jako hotel robotniczy.

Obecnie Plac Słowiański w ogóle nie przypomina miejsca, jakim był przed II wojną światową, ale bez wątpienia nadal jest jednym z najbardziej charakterystycznych punktów Elbląga.

Alicja Jung

Bibliografia:

J. Domino, Historia i rozwój przestrzenny Placu Słowiańskiego w Elblągu, [w:] Rocznik Elbląski, t. 18, Elbląg 2002,

M. Lubocka-Hoffmann, Elbląg. Stare Miasto, Elbląg 1998