Ratusz Starego Miasta, cz. 3 - ratusz w okresie nowożytnym

Około połowy XVI wieku zaplanowano i wykonano nową dekorację fasady ratusza, a potrzebny do jej wykonania wapień sprowadzono ze Szwecji. Pomiędzy wiosną i jesienią 1556 roku została rozebrana stara fasada, jeszcze gotycka, i zamontowano elementy nowej, renesansowej. Jej autorstwo nie jest pewne. Przypisywano ją Gabrielowi von Aachen, architektowi działającemu w Królewcu, a następnie w Gdańsku. Jednak prawdopodobnie jej autorem jest Heinrich Holtzapfel, który w tym samym okresie pracował również przy projektowaniu i wznoszeniu nowych fortyfikacji miejskich.
Wykonana w kamieniu fasada miała pięć kondygnacji, a poszczególne piętra oddzielały szerokie fryzy. Trójosiowy podział podkreślały kolumny korynckie ustawione na cokołach. W przyziemiu boczne osie otwierały się arkadami do podcienia ratusza. Pole środkowego filaru podcienia zostało ozdobione płaskorzeźbioną kompozycją z panoramą Elbląga, na której ukazano szturm krzyżaków na miasto w 1521 roku. Powyżej umieszczone pola fryzów zawierały różne epizody z wojny trojańskiej, również wykonane w płaskorzeźbie. W polach ponad bocznymi arkadami znajdowały się łacińskie inskrypcje odnoszące się do wojny trojańskiej, dziejów Elbląga i panowania króla Zygmunta Augusta. Na wysokości pierwszego piętra stała figura Herkulesa, a w zwieńczeniu szczytu i na krańcach jego obramienia ustawiono na postumentach personifikacje siedmiu planet. Fasada elbląskiego ratusza należała do najstarszych przykładów dekoracji budynków publicznych wykonanych w stylu manieryzmu niderlandzkiego.
Jedynym zachowanym elementem tej rzeźbiarskiej fasady jest odnaleziony w trakcie badań wykopaliskowych orzeł królewski, przechowywany obecnie w zbiorach elbląskiego Muzeum.

Kamienny orzeł królewski z elewacji ratusza
(Archiwum MAH)

Najważniejszą salą ratusza była Izba Rady, która pełniła także funkcję sali sądowej. Salę tą zdobił  wykonany na początku XV wieku obraz olejny z przedstawieniem Chrystusa Sędziego między Marią a Św. Janem. Namalowany prawdopodobnie w tym samym okresie był obraz Zwiastowania Marii. Był on także formą upamiętnienia czterech wielkich mistrzów krzyżackich, dobrodziejów Elbląga: Heinricha Hohenlohe, wystawcy dokumentu lokacyjnego, Dietricha von Altenburg, Borgarta von Schwanden i Weinricha von Kniprode.

Wspólne obrady rajców Starego i Nowego Miasta w 1768 r. w Izbie Rady.
Akwarela Gotfrieda Gotscha (1724-1795)

Izba Letnia, to pomieszczenie ratusza, w której odbywały się uroczystości powitalne, a od  drugiej połowy XV wieku także sesje sejmików pruskich. Salę tą zdobiło dziewięć, naturalnej wielkości, portretów królów polskich. Galerię rozpoczynał portret króla Stefana Batorego a kończył wizerunek Stanisława Poniatowskiego.

Israel Hoppe (1600-1679), burmistrz i burgrabia elbląski,
przedstawiony w Sali Letniej

Ten bogato dekorowany i wyposażony budynek elbląskiego ratusza Starego Miasta zniszczył pożar 26 kwietnia 1777 roku. W trakcie pożaru i niezbyt udolnie prowadzonej akcji ratowniczej zniszczeniu i rozproszeniu uległo wyposażenie, ale również miejskie archiwum. W latach 80. XVIII wieku przystąpiono do rozbiórki spalonego ratusza, a na jego miejscu powstały kamienice czynszowe, które przetrwały do 1945 roku.

Tekst powstał na podstawie (z tego źródła pochodzą również ilustracje):

M. Marcinkowski, W. Rynkiewicz-Domino, Ratusz staromiejski w Elblągu, Elbląg 2011.

Do nabycia w Muzeum Archeologiczno-Historycznym w Elblągu.