O zającu...

Zając (królik) jest m.in. jednym z symboli Wielkanocy. Jednak nie tylko tych świąt jest zając symbolem, a może nawet nie przede wszystkim. Jego symbolika jest wieloznaczna, z jednej strony utożsamia cechy pozytywne, z drugiej - te na pewno niezbyt pożądane.

Fragment talerz z fajansu pomorskiego
(Fot. Archiwum MAH)

Zając symbolizuje szkodnictwo, oszustwo, brak zasad, fałsz, złośliwość, kapryśność, niestałość, wyniosłość, obłęd, samotnictwo, melancholię, kontemplację; ale także: intuicję, miłość wiedzy, ciekawość, spryt, zaradność; włóczęgostwo, szybkość, czujność, bojaźliwość, tchórzostwo; pokorę, dobroduszność; życie, zmysłowość, płodność, zmartwychwstanie, wiosnę; wegetarianizm.

Fragment talerz z fajansu pomorskiego
(Fot. Archiwum MAH)

W wielu mitologiach jest poświęcony jest Księżycowi, gdyż jest aktywny po ciemku, a w dzień sypia; był towarzyszem Hekate, bogini Księżyca na nowiu, która nawiedzała rozdroża jako władczyni czarów. W starożytnym Egipcie sądzono, że zając śpi z otwartymi oczami, dlatego stał się atrybutem Ozyrysa powstałego z martwych dzięki interwencji Izydy. W społeczności żydowskiej jest symbolem zadumy, intuicji, światła, ukrytego płomienia, ożywczego gorąca, otwartych drzwi lub okno. Jednakże jako zwierzę nieczyste, nie nadaje się do konsumpcji.

Fragment talerza z fajansu pomorskiego
 (zbiory MZ Malbork)

W antycznej Grecji zając i królik były atrybutem Afrodyty i Erosa. Z kolei w świecie hellenistycznym był symbolem szczęścia, a na grobowcach wizerunek zająca był emblematem przemijania czasu i krótkości życia. 

Kafel (zbiory MZ Malbork)

W starożytnym Rzymie hodowlę królików przejęto od Iberów po zdobyciu Hiszpanii, a wizerunek tego zwierzęcia na monetach rzymskich z czasów panowania Hadriana był emblematem prowincji Hispania.

Talerz z ok. 1600 r., Rotterdam
Źródło: De Jonge, s. 66

Germańska bogini Harek (jej odpowiednikiem jest Hekate) również występowała w otoczeniu zajęcy.

karta z "Codex Manesse"

Wreszcie w chrześcijaństwie zając to symbol wiosny i Wielkanocy ale także płodności i zmysłowości. Biały zając przedstawiany pod stopą Marii to symbol zwycięstwa czystości nad pokusami ciała.
Przedstawiany na grobowcach gotyckich jest emblematem pilności w służbie.

Fragment naczynia z porcelany dalekowschodniej
(Fot. Archiwum MAH)

W kulturze chińskiej królik jest jednym ze znaków zodiaku. Ludzie urodzeni pod tym znakiem są w porównaniu z innymi znakami zodiaku największymi szczęściarzami. Dla mieszkańców Chin zając jest symbolem długowieczności, którą czerpie z energii Księżyca. 

Przy pisaniu wykorzystano:


Juan Eduardo Cirlot, Słownik symboli, Kraków 2007, s. 469.
Władysław Kopaliński, Słownik symboli, Warszawa 1990, s. 484-486.

C. H. De Jonge, Oud-Nederlandsche Majolica en Delftsch Aardewerk, Amsterdam 1947

Zdjęcia eksponatu ze zbiorów Muzeum Zamkowego w Malborku dzięki uprzejmości p. Barbary Pospiesznej