Franz Komnick - słynny przemysłowiec, biznesmen, legenda elbląskiej motoryzacji.

Franz Komnick urodził się 27 listopada 1857 roku na Żuławach w miejscowości Trappenfelde (Tropiszewo, powiat Malbork). Wywodził się z rodziny rzemieślniczej i takie również odebrał wykształcenie. Został kowalem i zgodnie z tradycją udał się w czeladniczą podróż po Niemczech. W jej trakcie pracował w różnych fabrykach w przemysłowych miastach Niemiec oraz uczęszczał na kursy budowy maszyn. W 1884 roku ożenił się z Emmą Pohlmann, z którą doczekał się ośmiorga dzieci.

Był bardzo wszechstronnym przedsiębiorcą. Na przestrzeni swojej zawodowej kariery zajmował się produkcją m.in. maszyn rolniczych, kotłów parowych, wytrzymałych cegieł wapienno-krzemowych, pomp wodnych – bardzo przydatnych na terenie depresyjnych Żuław. Najbardziej zasłynął jednak z produkcji samochodów.

W 1898 roku Komnick przybył do Elbląga, gdzie wykupił podupadającą fabrykę maszyn rolniczych Hotop’a. Kontynuował produkcję maszyn parowych i rolniczych. Cały czas rozszerzał też profil produkcyjny firmy.  

Franz Komnick, zdjęcie ze zbiorów MAH.

 

Jedną z maszyn parowych wyprodukowanych w Elbinger Maschinenfabrick Franza Komnicka można zobaczyć na dziedzińcu naszego muzeum. Powstała w 1912 roku na zlecenie właściciela tartaku w Borach Tucholskich. Jej zadaniem było napędzanie urządzeń w tartaku oraz generatora prądu wykorzystywanego do oświetlenia zakładu.

Aby sprostać potrzebom rosnącej produkcji i rozwijać swoją firmę, Komnick musiał pozyskać tereny pod nowe inwestycje. W tym celu zakupił duży obszar w okolicy dzisiejszych ulic Fabrycznej, Czerniakowskiej i Janowskiej.

Kolejnym ważnym momentem w jego karierze było rozpoczęcie produkcji samochodów. Fabryka automobili miała swoją siedzibę nad rzeką Elbląg przy ulicy Dojazdowej. Do dzisiaj zachowało się w tym miejscu kilka dawnych hal produkcyjnych (po wojnie znajdowała się tam montownia aut, później zakłady napraw autobusów, a obecnie różne firmy).

Produkcja samochodów ruszyła w 1907 roku. Początkowo w zakładach powstawały przede wszystkim luksusowe samochody osobowe, które znajdowały klientów wśród pruskiej i  rosyjskiej arystokracji. Jednak popyt na tego typu auta nie był wystarczający i konieczne było rozszerzenie oferty firmy. Przedsiębiorca postawił na samochody ciężarowe, które stały się również bazą dla wielu typów samochodów użytkowych, takich jak autobusy, wozy strażackie, pługi śnieżne, zamiatarki ulic itp. Produkowane w Elblągu auta, dzięki swojej niezawodności i  solidnej konstrukcji, cieszyły się zainteresowaniem klientów również za granicą m.in. w  Rosji, Austro-Węgrzech, krajach bałkańskich, a nawet w Argentynie.

Pasją Komnicka były również samochody wyścigowe. Znanymi kierowcami rajdowymi byli jego synowie Otto i Hans, którzy wielokrotnie triumfowali na mecie i jeszcze bardziej rozsławiali rodzinną markę.

Dzięki dużym zamówieniom dla wojska zakłady dobrze prosperowały jeszcze w okresie I   wojny światowej, ale po wojnie nie wróciły już do dawnej kondycji. Komnick wciąż chciał być liczącym się graczem na rynku motoryzacyjnym. Starał się pozyskiwać nowych klientów, rozszerzać rynki zbytu m.in. o nowopowstałe państwa takie jak Polska i Litwa. Przykładem niezwykłej determinacji Komnicka był udział samochodów jego firmy  w wielkim rajdzie przez Rosję zorganizowanym w  1925 roku.  W wyścigu na trasie Moskwa – Leningrad – Moskwa – Kursk wystartowały dwie 3,5-tonowe ciężarówki z Elbląga.  Za kierownicą jednej z nich zasiadł syn właściciela Otto. Był to udany sprawdzian wytrzymałości i niezawodności tych wozów, które zwyciężyły w klasyfikacji generalnej, wyprzedzając ciężarówki m.in. z  Niemiec, Rosji, USA, Anglii i  Francji. Udział w rajdzie miała na celu również zaprezentowanie oferowanych przez firmę wozów w sowieckiej Rosji. 

Fabryka F. Komnicka w Elblągu, zdjęcie ze zbiorów MAH.

 

Widok na hale produkcyjne od strony rzeki Elbląg, 2024 r., fot. A. Jung

Jednak kryzys gospodarczy 1929 roku i rosnąca konkurencja ze strony innych marek motoryzacyjnych, przypieczętowała los elbląskiego przedsiębiorstwa. W kwietniu 1930 roku rada nadzorcza zdecydowała o jego likwidacji. Fabryka aut została przejęta przez brunszwicką firmę Büssing NAG.

 Sędziwy już, ale wciąż niestrudzony Franz Komnick zdołał ocalić część majątku i w 1931 roku wraz z synami założył od podstaw nowe przedsiębiorstwo. Współpracowali z wieloma firmami motoryzacyjnymi, zajmowali się naprawą wozów innych marek, jak również tych marki Komnick. Jednak samochodu znakowanego swoim nazwiskiem już nigdy więcej nie wyprodukowali.   

Fragment katalogu reklamowego samochodów z fabryki Komnicka, zbiory MAH.

 

Franz Komnick przez lata brał czynny udział w życiu społecznym Elbląga i przyczynił się do przemysłowego rozkwitu miasta. Wyrazem wdzięczności i dowodem wielkiej popularności przemysłowca było nazwanie jego imieniem dzisiejszej ulicy Fabrycznej, przy której mieściły się jego zakłady (miano to ulica nosiła do 1945 roku).

Franz Komnick zmarł 1 grudnia 1938 roku. Elblążanie tysiącami przybyli na jego pogrzeb. „Wielki Franz”, jak często był nazywany, został pochowany na ewangelickim cmentarzu przy ulicy Sadowej. Dzisiaj jego grób można odnaleźć w znajdującym się na cmentarzu lapidarium. Szczątki fabrykanta przeniesiono tam w 2008 roku.

Grób Franza Komnickana terenie byłego cmentarza ewangelickiego przy
ul. Sadowej, fot. A. Jung

Widok na lapidarium na terenie byłego cmentarza ewangelickiego przy
ul. Sadowej, fot. A. Jung

 

 Tekst: Alicja Jung

 

 

Bibliografia:

Engler W., Słownik nazw ulic Elbląga, Elbląg 2008,

Gliniecki T., Samochody pana Komnicka [w:] Elbląskie okruchy XX wieku, Elbląg 2013,

Historia Elbląga, Tom III, część 2 (1851-1920), pod red. A. Grotha, Gdańsk 2001,

Historia Elbląga, Tom IV (1918-1945), pod red. M. Andrzejewskiego, Gdańsk 2022,

https://www.historia-wyzynaelblaska.pl/franz-komnick.html (dostęp: 23.11.2023 r.),

https://gazetaolsztynska.pl/braniewo/413880,Od-Komnicka-do-MANa-czyli-o-samochodach-z-Elblaga.html (dostęp: 23.11.2023 r.),

https://www.portel.pl/dawny-elblag/historia-elblaskich-ulic-odc-13-fabryczna/75605 (dostęp: 28.11.2023 r.)

https://www.portel.pl/spoleczenstwo/leszek-marcinkowski-warto-zatrzymac-sie-na-kilka-dni/139953 (dostęp: 05.09.2024 r.)

 

Zapraszamy na przejażdżkę po przedwojennym Elblągu na pokładzie luksusowego automobilu z elbląskiej fabryki Franza Komnicka – jednego z najsłynniejszych elbląskich fabrykantów.

Gogle VR umożliwią podziwianie przedwojennej architektury miasta, zrekonstruowanej na podstawie zachowanych źródeł historycznych.

Studzienka kanalizacyjna na jednej z elbląskich ulic,
fot. A. Jung