Tabliczki woskowe

Na czym pisali średniowieczni uczniowie? Odpowiedź na to pytanie można znaleźć wśród licznych przedmiotów znajdowanych podczas wykopalisk na Starym Mieście. Materiałem pisarskim, bardzo popularnym w średniowieczu były tabliczki woskowe. Są to deseczki z wydrążonymi polami, które wypełniano woskiem (górna warstwa była miękka, spodnia – twardsza). Zazwyczaj do ich wykonania stosowano drewno bukszpanu, buku, kasztanowca, gruszy, jesionu, klonu, lipy, topoli lub wiśni.

Tabliczki woskowe najczęściej łączone były w dyptyki, czyli dwie tabliczki, tryptyki, złożone z trzech części oraz poliptyki i kodeksy, które składały się z kilkunastu, a nawet kilkudziesięciu deseczek. Łączono je za pomocą rzemiennych wiązań. Okładki tabliczek często ozdabiano ornamentami geometrycznymi, roślinnymi i zwierzęcymi, używając do tego drogich materiałów. Te skromniejsze, dostępne dla większości, zazwyczaj były pozbawione zdobień.

Narzędziem do pisania był rylec, zwany często stilusem, wykonywany z drewna, metalu lub kości. Ostry koniec służył do pisania po wosku, natomiast drugim, płaskim końcem, po rozgrzaniu nad płomieniem świecy, zamazywano nieaktualny już tekst.

Tabliczka woskowa, XV wiek (fot.L.Okoński)

Tabliczki woskowe używane były nie tylko przez uczniów, ale również przez pisarzy i poetów, prowadzono na nich notatki, rachunki, korespondencję. Urzędy duchowne i świeckie stosowały je do zapisywania tekstów teologicznych i prawnych.

Podczas badań archeologicznych na Starym Mieście w Elblągu odkryto około 20 tabliczek, na jednej z nich zachowały się fragmenty ćwiczeń z gramatyki i retoryki, datowane na XV wiek.

Do kogo należały tabliczki, trudno jednoznacznie stwierdzić, jednak najprawdopodobniej części z nich używali uczniowie, uczęszczający do przykościelnej szkoły, w której przygotowywano do zawodu pisarza lub notariusza publicznego, a także nauczano poprawnego oraz ozdobnego pisania po łacinie, prowadzenia korespondencji prywatnej i urzędowej oraz spisywania protokołów i testamentów.

Tabliczki woskowe zostały opracowane przez państwa G. i T. Nawrolskich oraz pana J. Tandeckiego.