Madonna Apokaliptyczna

Podczas badań archeologicznych prowadzonych na zapleczu kamienicy znajdującej się przy ulicy Mostowej 27 znaleziono fragmenty kafla wypełniającego, pokrytego zielonym szkliwem. Po oczyszczeniu i sklejeniu tych fragmentów, okazało się, że jest to kafel z przedstawieniem Madonny z Dzieciątkiem – jeden z niewielu w naszym zbiorze z wizerunkiem postaci biblijnej, datowany na koniec XV wieku. Kafel wykonano
w matrycy, w której z precyzją odciśnięto wizerunek Matki Boskiej, trzymającej na lewym ramieniu małego Jezusa. Maria ubrana jest w suknię z długim rękawem, na ramionach ma narzucony płaszcz, spięty na piersiach zapinką. Na jej głowie widoczna jest gwieździsta korona. Dzieciątko, które trzyma, opiera rączkę na jej zapince. Włosy Madonny były długie i faliste, opadające na ramiona. Tłem dla obu postaci jest promienista aureola, tzw. mandorla, a całość przesłania maswerk z trójliśćmi.

 Madonna H.S.Behama  
(źródło: culture.gouv.fr).

Kafel z wizerunkiem Madonny Apokaliptycznej, k. XV w.
(fot. archiwum MAH)

Przedstawiony na kaflu wizerunek Marii z Dzieciatkiem reprezentuje ikonograficzny typ Marii Apokaliptycznej, o czym świadczy przede wszystkim gwieździsta korona i mandorla, a także (tu możemy się tylko domyślać) księżyc, umieszczony pod Jej stopami. W sztuce religijnej częste były przedstawienia Marii w glorii, stojącej na sierpie księżyca z otaczającym ją wokół głowy wieńcem z dwunastu gwiazd. Taki obraz Matki Bożej wywodzi się z wizji św. Jana, w której opisuje ją jako niewiastę w koronie z dwunastu gwiazd, obleczoną w słońce i księżyc pod jej stopami.

Wizerunek Madonny znany jest z XVI-wiecznych miedziorytów mistrzów niemieckich, a temu przedstawieniu na kaflu odpowiadają przede wszystkim grafiki Martina Schongauera (1448-1491) oraz prace Hansa Sebalda Behama (1500-1550). W ich grafikach można dostrzec ścisły związek z dekoracją na kaflu. Na uwagę zasługuje przede wszystkim rysunek, wykonany przez H. S. Behama, który przedstawia Marię w koronie, stojącą na księżycu i trzymającą małego Jezusa. Rysunek datowany jest na 2. ćw. XVI w.
i jest bardzo zbliżony do dekoracji na kaflu.

Podobne znaleziska pochodzą z Elbląga z ulicy Rzeźnickiej (fragment), Malborka, Matarnii pod Gdańskiej oraz z Gdańska.