Talerz z fajczarzem

Pośród licznych talerzy z fajansu pomorskiego, o których już na tym blogu już wspominałem, jest jeden dosyć charakterystyczny i nietypowy. Niestety nie zachował się ten przedmiot w całości, choć jego najważniejsze cechy są ciągle widoczne i czytelne. 
Z dzisiejszego, współczesnego, punktu widzenia przedstawia on czynność "niestosowną", przez część współczesnych uważanych nawet za bardzo naganną. Na talerzu tym został namalowany siedzący na krześle mężczyzna, który pali fajkę. Ma on na sobie strój uszyty według mody zachodniej - krótki kaftan, sięgający do bioder, który zakończono baskinką. Kaftan przylega do torsu, ma długie, wąskie rękawy, prawdopodobnie zakończone mankietem. Spodnie są krótkie, sięgające do kolan, o nogawkach szerokich i zebranych w mankiet. Dolne części nóg okrywają pończochy przytrzymywane podwiązkami. Jest to strój charakterystyczny dla krajów Europy północnej i środkowej w XVII wieku. Postać została namalowana w otoczeniu motywów roślinnych, a kołnierz talerza ozdobiony techniką tapowania. W górnej części lustra namalowano datę „1732”, która wskazuje nam bezpośrednio na czas powstania tego talerza, prawdopodobnie w jednym z elbląskich warsztatów garncarskich. 

Talerz z fajczarzem, 1732 rok
(Archiwum MAH)

To przedstawienie mężczyzny odzianego w strój charakterystyczny dla XVII wieku i sygnowanie talerza datą 1732 może świadczyć o używaniu jako wzorca szablonu (?) pochodzącego jeszcze z poprzedniego stulecia. Możliwe też jest wzorowanie się na naczyniach przywiezionych do Elbląga drogą morską. Jest to bardzo możliwe, gdyż siedzący lub stojący mężczyzna, który pali fajkę jest spotykany na różnych wyrobach z Delft, w tym także oczywiście na pojemnikach do przechowywania tabaki, od końca XVII (1690r.) do 1. połowy XVIII wieku. Najczęściej, podobnie jak w przypadku talerza elbląskiego, palący fajki mężczyźni przedstawiani byli właśnie na siedząco, znacznie rzadziej w postawie stojącej.

Palący fajkę na wyrobach z Delft
[wg. D. F. Lunsingh Scheurleer, Delft, Niederländische Fayence, München 1984]

Również z innych manufaktur fajansu znane są wyroby z przedstawieniem fajansu, np. z Hamburga  takie naczynie sygnowane jest datą 1668. Wyroby garncarskie zdobione identycznym motywem siedzącego fajczarza były produkowane również w warsztatach fryzyjskich w XVIII wieku i są przechowywane obecnie w placówkach muzealnych, m. in. w Kolonii, Amsterdamie, Düsseldorfie, Londynie.
Wyobrażenia palących fajkę z XVII i XVIII wieku nie dziwią, jeżeli weźmiemy pod uwagę ówczesne poglądy o dobroczynnym wpływie palenia tytoniu na zdrowie, o czym można już było przeczytać na naszym blogu - chociażby w tekście o nowożytnych fajkach.