Kule do gry w bule (i nie tylko)

Wśród archeologicznych zabawek odnalezionych na terenie Starego Miasta znajduje się 10 drewnianych kul. Siedem z nich datowanych jest na okres średniowiecza. Zespół jest bardzo różnorodny, ze względu rozmiary i użycie do ich wykonania różnych gatunków drewna. Średnice drewnianych kul wahają się od 3,7 do 10 cm. Nie posiadają jakichkolwiek świadomie wykonanych otworów. Tylko jedna zdobiona jest dookolnym nacięciem o szerokości ok. 0,1 cm. 

Trzy pozostałe kule datowane są na okres nowożytny i nie różnią się wiele od egzemplarzy średniowiecznych. Ich średnice wahają się od 5,1 do 11,3 cm, wydają się być też wykonane z bardziej twardego gatunku drewna.

średniowieczne i nowożytne kule do gry (fot. archiwum MAH)

O ich przeznaczeniu do zabawy świadczą liczne przykłady ikonograficzne. Prawdopodobnie gier, do których ich używano, było wiele. Grę w kule, przypominającą dzisiejszą grę w bule (z fr. petanque) znano już od starożytności. Grali w nią Grecy, udoskonalili i rozpowszechnili Rzymianie. Sporą popularnością cieszyła się w średniowieczu.Władcy często zakazywali jej, uważając ją za zajęcie mało pożyteczne i skłaniające do hazardu. Zakazy, jak to zwykle bywa z zakazami, nie były respektowane. Ludzie spotykali się w tajemnicy, by oddawać się ulubionej rozrywce. Miejscem spotkań często były klasztory. Przyjmuje się, że to właśnie mnisi byli pierwszymi budowniczymi krytych placów do gry.

średniowieczna gra w kule (źródło:http://www.gardenvisit.com/blog)

Popularne były także kręgle. Na osprzęt tej gry składały się różnej wielkości, toczone, drewniane kule oraz dziewięć drewnianych figur, zwanych królem i ośmioma poddanymi. Podobnie jak gra w kule budziła wiele emocji. W XIV wiecznej Anglii młodzi ludzie porzucali dla niej łucznictwo, co skłoniło króla Edwarda III jej zakazania.

Nie można wykluczyć, że drewniane kule służyły także do gry zakrzywionymi kijami. Jeden z takich kijów odnaleziony został podczas prac na Starym Mieście.

drewniany kij do gry (fot. archiwum MAH)

 Gry w kule nie umknęła też Brueglowi Starszemu, który przedstawił ją na obrazie pt. "Zabawy dziecięce". Na ułożonych na ziemi trzech kulach, kładzie się czwartą - każdy gracz ma swój stos. Z określonej odległości gracze starają się trafić w stos przeciwnika. Jeżeli uda mu się strącić leżącą najwyżej kulę, zdobywa wszystkie cztery, jeśli nie - musi oddać jedną ze swoich kul.

Pieter Bruegel Starszy "Zabawy dziecięce" fragment (wikipedia.pl)

Post powstał na podstawie pracy magisterskiej Kamili Domagalskiej