Rośliny stosowane w Elblągu w średniowieczu i czasach nowożytnych. Zboża, rośliny oleiste i włókniste.

W latach 90. Laboratorium Paleoarcheologii i Archeobotaniki na Uniwersytecie Gdańskim rozpoczęło badania nad szczątkami roślin, znajdowanymi podczas badań archeologicznych w najstarszych częściach hanzeatyckich miast. Analizom poddano pozostałości roślin uprawnych, importowanych i dziko rosnących i choć nie zawsze miały one duży wkład w naszą wiedzę na temat diety dawnych mieszkańców Elbląga, to dały one pewne informacje na temat poziomu życia społeczeństwa oraz dowody na handel określonymi gatunkami roślin.
Wyniki analiz archeobotanicznych wykazały dużą obecność zbóż (łącznie z gryką), co potwierdza informacje zawarte w źródłach pisanych na temat handlu ziarnami zbóż w XIII i XIV wieku. Elbląg miał 9 spichlerzy i eksportował ziarna do zachodniej Europy już w XIII wieku. Jak się okazuje, istotne znaczenie w  XIII-XV-wiecznym Elblągu miało także proso, a dokładniej jego plewy, które podawane było w formie kaszy. Obecność prosa na podwórkach domów może również być rezultatem wykorzystywania ziaren do karmienia drobiu (mogą na to wskazywać niełuskane ziarna). Ilość pozostałości ziaren prosa maleje w XVI wieku, co także obserwuje się w innych częściach Polski. Prawdopodobnie wpływ na to zjawisko miała intensyfikacja uprawy roślin i sianie na zimę pszenicy i żyta. Być może, zachowanie szczątków tych roślin w materiale XVI-XVIII-wiecznym może oznaczać, że jako gatunek ciepłolubny nie dostosowały się do warunków, jakie stwarzał pogarszający się klimat w północnej Polsce podczas tzw. Małej Epoki Lodowej (1600 - 1800). Źródła historyczne podają także, że było to pożywienie biedoty oraz składnik racji żywnościowych żeglarzy. Wśród zbóż pojawia się włośnica ber, zwana także prosem włoskim, ale z punktu widzenia konsumpcji jest nieistotna, a jej obecność jest raczej przypadkowa.

Przykłady roślin spożywanych i używanych w Elblągu (tablica przygotowana przez U. Sieńkowską)

Len i konopie były bardzo ważnymi surowcami w produkcji włókienniczej. Stosowano całe nasiona, nie tylko olej z maków, ale również gorczycę i len jako składniki jedzenia i niektórych leków - pozostałości tych roślin były znajdowane w latrynach zarówno średniowiecznych jak i nowożytnych oraz na podwórkach kamienic. Do grupy roślin oleistych zaliczono także nasiona sporka polnego (roślina pastewna), rzepaku i lnicznika siewnego (roślina oleista m.in. o właściwościach leczniczych), których nasiona znaleziono w próbkach z warstw XIII- i XIV-wiecznych, jednak prawdopodobnie były to chwasty. Rośliny oleiste i włókniste były związane z rozwojem poszczególnych rzemiosł. Produkcja oleju była ważnym procesem rolniczym o stale zwiększającym się znaczeniu, szczególnie w XVI wieku. Natomiast już w XIV wieku w Elblągu zaczęła rozwijać się produkcja wyrobów powroźniczych, a na ścieżkach powroźniczych były zwijane w liny i cumy włókna lnu i konopi, co wydaje się zrozumiałe ze względu na duże zapotrzebowanie na te materiały podczas budowy łodzi, w transporcie i rybołówstwie. Zasilaniem warsztatów w surowiec zajmowały się lokalne gospodarstwa. Według źródeł pisanych Elbląg, podobnie jak Gdańsk, eksportował len i konopie, były znane również stanowiska do badania ich jakości.

Plan Elbląga z 1648 roku Israela Hoppe'go (zbiory MAH) - na północ od miasta znajdowały
się ścieżki powroźnicze (okolice dzisiejszego Seminarium Duchownego i kościoła Bożego Ciała).

Spichlerze znajdowały się na Wyspie Spichrzów, dzielnicy o charakterze gospodarczym, która zaczęła formować się jeszcze w XIII wieku. Teren ten dość szybko zapełnił się składami, spichlerzami i urządzeniami komunalnymi. Zabudowa spichrzowa koncentrowała się w pobliżu rzeki i, w oparciu o analogiczne zabudowy w lepiej poznanych miastach, była ona wzniesiona w konstrukcji szkieletowo-ceglanej. Niektóre ze spichlerzy były całkowicie murowane, a ich fasady przypominały kamienice śródmiejskie - dzięki wysokiemu, wyodrębnionemu parterowi, rytmicznie umieszczonym otworom wentylacyjnym wyższych kondygnacji. Były one również zaopatrzone w krany, czyli dźwigi zewnętrzne.

Wyspa Spichrzów (archiwum MAH)

Wyspa Spichrzów (archiwum MAH)

Wyspa Spichrzów (archiwum MAH)

Cdn...

Wpis ten powstał na podstawie badań M. Latałowej, M. Badury, J. Jarosińskiej, J. Świętej-Musznickiej Useful plants in medieval and postmedieval archaeological material from the Hanseatic towns of Northern Poland (Kołobrzeg, Gdańsk and Elbląg) opublikowanych w Medieval food traditions in Northern Europe, red. S. Karg, National Museum Studies in Archaeology & History Vol. 12, Kopenhaga 2007.