Fajans delikatny

    Odmiana fajansu zwana delikatnym ma dosyć krótką historię (biorąc pod uwagę historię ceramiki), a jego rodowód wiąże się z Europą, ściślej z Anglią. Około 1720 roku w warsztacie Johna Astbury, w Sheldon (Staffordshire) rozpoczęto wytwarzać cienkościenne naczynia kamionkowe pokryte szkliwem solnym. Były to naczynia wykonane z glin biało wypalających się z Devonsihre z dodatkiem kwarcu. Są one uważane za pierwsze wyroby, które można wiązać, z ciągle udoskonalanym w następnych latach, fajansem delikatnym. Thomas Whieldon około 1740 założył manufakturę w Fenton Low, którą po jego śmierci prowadził Josiah Wedgwood, uważany za „ojca” fajansu delikatnego. Proces tworzenia tego nowego gatunku ceramiki zakończył się około 1779 roku, kiedy to Wedgwood do masy garncarskiej dodał kaolin.

Talerz z fajansu delikatnego
(Fot. Archiwum MAH)

    Nowe wyroby ceramiczne bardzo szybko odniosły ogromny sukces na całym kontynencie europejskim, wypierając z użycia fajanse z wytwórni niderlandzkich. W angielskich Rocznikach Handlowych z 1765 roku czytamy słowa napisane przez Mac Phersona: Dawniej wszyscy jadaliśmy z talerzy robionych w Delft w Holandii; obecnie Holendrzy posługują się naszymi naczyniami ze Staffordshire. Stałe zwiększanie się naszego eksportu do Holandii i krajów sąsiednich jest prawdziwie zadziwiające.

Filiżanka z fajansu delikatnego
(Fot. Archiwum MAH)

    Na kontynencie naczynia z fajansu delikatnego najszybciej zaczęto wyrabiać we Francji, która próbowała konkurować z produktami angielskimi. Pierwsza manufaktura powstała w Paryżu przy Rue de Charaonne, założona przez Claude-Humbert Gérina. Nieco później założono manufaktury m.in w Orleanie i Lunéville. Większość założonych we Francji manufaktur fajansu delikatnego upadła pod koniec XVIII lub na początku XIX wieku. Powodem był podpisany przez Francję i Anglię w 1786 roku układ handlowy. Przestał on chronić francuskie wyroby wysokimi cłami wwozowymi, co spowodowało olbrzymi napływ importowanych zza Kanału La Manche wyrobów angielskich.

    Niemcy to kolejny kraj, w którym wytwórnie produkujące naczynia z nowego surowca powstawały szybko i bardzo licznie. W 2. połowie XVIII wieku funkcjonowały zakłady ceramiczne m.in. w Kassel (Hesja), Altenberg i Hubertsburg (Saksonia), Zerbst (Anhalt), Poppelsdorf (Nadrenia), Magdeburgu.

Fragment talerza zdobionego techniką druku
(Fot. Archiwum MAH)

    Jednak największą popularność zdobyły manufaktury i fabryki zlokalizowane w Anglii, a przede wszystkim w hrabstwie Staffordshire, które zmonopolizowały handel naczyniami z fajansu europejskiego w Europie i na świecie. Również licznie odkryte przykłady tych naczyń w Elblągu pochodzą prawie wyłącznie właśnie z Anglii. Są wśród nich różnej wielkości talerze (głębokie i płytkie), których jest najwięcej. Bardzo popularne były także serwisy do picia kawy i herbaty – filiżanki, czarki, podstawki i czajniki. Większość z nich jest niezdobiona lub dekorowana jedynie ornamentem reliefowym odciskanym w mokrej jeszcze masie ceramicznej. Pod koniec XVIII wieku rozpoczęto dekorować naczynia przy użyciu techniki druku. Początkowo były to dekoracje monochromatyczne – najczęściej czarne, później także z wykorzystaniem innych kolorów.  

Filiżanka z dekoracją drukowaną
(Fot. Archiwum MAH)