Fajki

Fajki są ściśle związane z używaniem tytoniu, który sprowadzony z Ameryki stał się niezwykle popularną używką wśród Europejczyków.

Zwyczaj palenia tytoniu w Europie zrodził się w Anglii w XVI wieku, skąd został przeniesiony do Holandii, gdzie powstały największe centra produkcji fajek glinianych. Od XVII wieku zaczęły powstawać warsztaty w Amsterdamie, Leidzie i Gouda– ta ostatnia stała się głównym dostawcą fajek m.in. do Elbląga.
Fajka zachodnioeuropejska wykonana z charakterystycznej białej glinki (kaolinowej) najczęściej określana jest fajką jednorodną, ponieważ stanowiła całość od główki, czyli napychu, poprzez cybuch, aż po ustnik. W Elblągu pojawiały się także fajki z terenów wschodnioeuropejskich (Bułgaria, Turcja), złożone z glinianej główki, długiego, często drewnianego cybucha i ustnika. Oba rodzaje fajek były używane w Polsce w XVII i XVIII wieku.

Od początku XVII wieku fajki sprowadzane na statkach z Anglii i Holandii były sygnowane, np. te z Goudy miały na bokach główki tarczę z herbem miasta i umieszczoną nad nią literę „S”, na innych, na spodzie pięty, czyli wyrostka w dolnej części główki, można było ujrzeć litery „EB” z koroną lub bez niej, pochodzące od inicjałów rzemieślnika, sygnaturę przedstawiającą siedzącego lisa lub lilię burbońską wkomponowaną w romb. Wiele fajek z wykopalisk na Starym Mieście pochodzi z pruskiej wytwórni Rostin (dzisiejszy Rościn), działającej od połowy XVIII do początku XIX wieku, w której oprócz oryginalnych wyrobów, oznaczanych napisami: ROSTIN, SALING, wytwarzano także kopie fajek z Goudy (GOUDA). 

Fajki jednorodne (fot. archiwum MAH)

 W XVIII i XIX wieku najbardziej popularne stały się trzyczęściowe porcelanowe fajki. Na ich główkach najczęściej pojawiały się miniaturowe malowane dekoracje, określające często przynależność społeczną, zawodową lub środowiskową jej właściciela lub będące po prostu pamiątkami z podróży.

Fajki jednorodne oraz fragment fajki porcelanowej (fot. archiwum MAH)

Fajki i tytoń stanowiły często wyposażenie aptek, ponieważ powszechnie sądzono, że palenie tytoniu wpływa korzystnie na zdrowie – najprawdopodobniej ów pogląd wykształcił się po epidemiach dżumy atakującej Europę w XVII wieku. Uważano więc, że palenie suchego i gorącego tytoniu, skutecznie przeciwdziałało chorobom, biorącym się z wilgoci.