Krótka historia szczoteczek do zębów

Szczoteczka do zębów przedmiot tak niepozorny i powszedni... Okazuje się, że czas jej pojawienia się w europejskich domach jest nieznany, podobnie jak jej dzieje. Wynalezienie szczoteczek do zębów przypisuje się chińczykom około 1498 r. Słabo udokumentowane informacje podają, że około 1570 r. pojedyncze szczoteczki pojawiły się na dworze francuskim, a od 1640 r. sprzedawano je w domu aukcyjnym Hôtel Drouot w Paryżu. Jednakże długo jeszcze używanie tego „wynalazku” nie znajdowało uznania w poglądach ówczesnych lekarzy. Francuski przedstawiciel tej profesji Pierre Fauchard (1678-1761) zalecał płukanki oparte na moczu, a niemiecki lekarz Filip Pfaff (1711-1766) nie zalecał korzystania ze szczoteczki częściej niż raz na 14 dni. Dopiero w 1872 r. marynarka francuska zatwierdziła szczoteczki do zębów jako niezbędne wyposażenie ekwipunku marynarskiego. Ale za to, w założonym w Alabamie (1881 r.) Instytucie Tuskegee, w którym edukowano wyzwoleńców, uczono m.in. używania szczoteczek do zębów, gdyż higiena jamy ustnej zapewniała awans na wyższy stopień rozwoju cywilizacyjnego.

W trakcie prowadzonych w Elblągu prac wykopaliskowych odkryto także szczoteczki do zębów, zrobione z kości. Najstarsze z nich datowane są metodami archeologicznymi na drugą połowę XVIII w. Niektóre miały nawet dwie główki. Wszystkie wykonano jeszcze w warsztatach rzemieślniczych, być może elbląskich. Na przełomie XVIII i XIX w. elblążanie coraz częściej używali tych nowych „wynalazków”, które zaczęto produkować już na skalę przemysłową, ale ciągle jeszcze z kości zwierzęcych. Zmiana surowca na tworzywa sztuczne nastąpiła dopiero w połowie XX w. Najliczniejszą grupą są szczoteczki z drugiej połowy XIX stulecia, co świadczy o ich upowszechnieniu się wśród elblążan. Na niektórych z nich czytelne do dziś napisy wskazujące niekiedy miejsce ich produkcji, np. Extra Fine Paris, premiere qualite garantie; EXCELSIOR, EDEL WEISS. Na jeden widoczny jest wizerunek wieży Eiffla, a u jej podstawy wykonany po łuku napis (wysokości 1 mm) TOUR EIFFEL. Wieża Eiffla została postawiona w 1885 roku w związku z Wystawą Światową odbywającą się w Paryżu. Tak oznaczona szczoteczka mogła być wyprodukowana właśnie w tym roku, być może jako modny w tym czasie souvenir mający upamiętniać to ważne wydarzenie.

Kościane szczoteczki do zębów z XIX w.
(Fot. Archiwum MAH)

Na podstawie dokonanych odkryć widać, że elblążanie dosyć szybko zaczęli używać szczoteczki do zębów i docenili ich znaczenie dla zachowania higieny. Nie powinno to jednak dziwić, gdyż już znacznie wczśniej odbiegali poziomem higieny od niektórych przynajmniej krajów europejskich. Podróżujący po Europie na przełomie XVI i XVII w. Fynes Moryson zanotował w swoim pamiętniku wrażenia z pobytu w Elblągu i Gdańsku: nie tylko bowiem przyjmują obcych za niewysoką cenę, z wielką czystością, dobrym wiktem i noclegiem (dają tam czystą pościel, gdy przyjezdny zatrzymuje się dłużej, zmieniają ją często, zwykle raz na tydzień, co w tak zimnym klimacie zdaje się mniej konieczne), ale mają także zwyczaj (mówię o miastach Elblągu i Gdańsku) przynosić swym gościom wodę do umycia nóg co tydzień za każdym razem, gdy wraca z drogi; takiej uprzejmości nie zaproponowano mi, o ile pamiętam, nigdzie, jak tylko raz w Lubece w Niemczech.