Kaapsche schotels - holenderskie podróbki

Najwcześniejsze naczynia holenderskie, imitujące chińską porcelanę, nawiązują do biało - niebieskiej ceramiki z okresu panowania cesarza Wan-Li z dynastii Ming (1573 - 1619). Za jego rządów w manufakturach cesarskich w Jingdezhen, w północno - wschodniej prowincji Jiangxi, bogatej w złoża kaolinu, rozpoczęto na dużą skalę produkcję porcelany, przeznaczonej na eksport do Europy. Porcelana eksportowa była znacznie gorszej jakości, grubsza i zdobiona z mniejszą starannością, niż wyroby przeznaczone na dwór cesarza. W Europie określano je mianem kraak porcelein, od statków portugalskich typu karrak, którymi zwożono ją do Europy. Holendrzy korzystali z portugalskiego pośrednictwa w handlu z Chinami aż do 1580 roku. Współpraca ta stała się niemożliwa, kiedy tron portugalski objął hiszpański władca Filip II. W latach 1602 - 1657 na statkach holenderskich przypłynęło do Europy około trzy miliony sztuk porcelany. Handel ten został zahamowany po upadku dynastii Ming (1644) i zniszczeniu w czasie walk, ośrodków produkcji w Jingdezhen. Dla ceramików holenderskich stało się to impulsem do stworzenia towaru zastępczego. Nie potrafili wprawdzie wytwarzać naczyń odpowiadających lekkością chińskim wyrobom, ale tak uszlachetnili swoje produkty, aby dekoracją i kształtem jak najwierniej je imitowały. Malarze fajansu ślepo kopiowali ornamentykę chińską, nie zwracając uwagi na bogatą symbolikę przedstawień, mieszając ją z motywami europejskimi.

Talerz w typie "Wan-Li" z przedstawieniem pawi (fot. archiwum MAH)

Charakterystycznymi produktami tego okresu były talerze i misy w typie kaapsche schotels o jednakowym schemacie dekoracji: kołnierz talerza podzielony na segmenty ozdobione motywami roślinnymi i chińskimi symbolami, otaczał centralną część dekoracji, ujętą najczęściej w ośmioboczny medalion. Centrum dekoracji stanowiło zazwyczaj przedstawienie pejzażu lub wazy wypełnionej kwiatami. Najczęściej pojawiającymi się elementami zaczerpniętymi z symboliki chińskiej są kwiaty peonii, gardenii, magnolii i brzoskwini, podwójny węzeł, liście artemizji oraz przedstawienia ptaków i owadów. Motywem typowo holenderskim jest przedstawienie stylizowanego tulipana umieszczanego w segmentach na kołnierzach talerzy, razem z symboliką chińską.

Talerz z przedstawieniem wazy wypełnionej kwiatami (archiwum MAH)

 Naczynia w typie kaapsche schotels wyrabiano przez cały wiek XVII i XVIII, dlatego motywy zdobnicze charakterystyczne dla porcelany z okresu cesarza Wan – Li, łączono w późniejszych okresach ze scenami rodzajowymi, zaczerpniętymi z dekoracji porcelany dynastii Qing. Najczęściej są to przedstawienie figuralne, ukazujące postacie Chińczyków odpoczywających w ogrodach lub przedstawienie zwierząt, w szczególności jeleni, danieli i lwów. Motywy figuralne zdobią nie tylko lustra den, lecz pojawiają się także na kołnierzach talerzy. 

talerz w typie kaapsche schotel z elementami dekoracji w typie Qing