A co zostanie po twoim domu? Relikty budynków z wykopalisk między ulicami Bednarską a Studzienną.

    W 1237 roku rozpoczęła się historia Elbląga. Potwierdzają to źródła pisane i archeologiczne. Według Kroniki Pruskiej w roku tym przybyli rycerze Zakonu Krzyżackiego i w miejscu muzealnego dziedzińca zbudowali drewnianą warownię. Poprzedziła ona budowę bardziej solidnej konstrukcji jaką był murowany zamek. Proces powstawania miasta rozpoczął się niewiele później. Potwierdziły to ostatnie badania archeologiczne prowadzone w 2019 roku w kwartale pomiędzy ulicami Bednarską i Studzienną.

 

Widok z góry na lokalizacje wykopalisk. Odsłonięte w trakcie badań mury (czerwiec 2019) wpisane w siatkę istniejącej infrastruktury (fot. PWSZ w Elblągu).

    Najstarsza data, uzyskana z analizy dendrochronologicznej odkrytych konstrukcji drewnianych, wskazuje na rok 1239/1240. Miasto zbudowano na surowym korzeniu co oznacza, że nie poprzedzało go żadne inne założenie. Wcześniej budowa jakiejkolwiek osady nie była w tym miejscu możliwa, ze względu na zasięg wód Zalewu Wiślanego. Badania geomorfologiczne wykazały, że jeszcze we wczesnym średniowieczu teren Muzeum znajdował się pod wodą. 

 

    Miasto nie wyrosło jak grzyb po deszczu, nie zmaterializowało się nagle w pełni ukształtowane. Jak każde podlegało miastotwórczym procesom, choć w przypadku Elbląga proces ten był starannie zaplanowany. Wytyczono główną arterię - ulicę Stary Rynek - równoległa do rzeki. Od niej odchodziły pozostałe ulice, niczym w dwustronnym grzebieniu (taki układ ulic nazywa się właśnie grzebieniowym). Pomiędzy ulicami wyznaczono działki siedliskowe. Ich granice zaznaczano prostymi płotami, tworzonymi z kołków przeplatanych gałęziami. Podczas badań w 2019 roku odsłonięto najstarsze ślady takiego podziału. Był to fragment płotu rozgraniczającego parcele między ulicą Bednarską i Studzienną 18-19. W tym miejscu działki od ul. Bednarskiej były głębsze od tych przy ul. Studziennej. Ich rozplanowanie nie uległo większym zmianom od 1. połowy XIII stulecia. Z tego samego okresu pochodzi płot graniczny odkryty w północnej części posesji przy ul. Bednarskiej 21.

 

Podwalina pod budynek oraz fragmenty płotu granicznego

 na parcelach Bednarska 19-Studzienna 18. (fot. P. Wlizło).

 

 

Pozostałości płotu granicznego pomiędzy ulicami Bednarską i Studzienną (fot. P. Wlizło).

    

    Początkowo budowa domów była rozproszona, wiele parcel pozostawało niezagospodarowanych. Kolejne zabudowania pojawiały się wraz z napływem nowych osadników. Rozplanowanie budynków na parcelach różniło się od rozmieszczenia późniejszej murowanej zabudowy. Budynki mieszkalne i gospodarcze stawiano w głębi działek, ewentualnie w ich środkowej części. Domy pierwszych mieszkańców miasta ulegały ewolucji. Zmieniały się techniki konstrukcji, materiały budowlane, wielkość i lokalizacja budynków. Zmiany te spowodowały, że ślady tych najstarszych zachowały się bardzo słabo. W kilku przypadkach możliwe było uchwycenie zarysów budynków, co pozwoliło oszacować ich wielkość na ok. 20-25 m². O sposobie wznoszenia ścian możemy jedynie spekulować. Prócz niewielkich fragmentów polepy z odciskami słomy, nie zachowały się po nich żadne materialne ślady. Najprawdopodobniej wykonywano je w technice plecionkowej, podobnie jak w okresie wczesnego średniowiecza. Tworzyły je drewniane kołki z przeplecionymi gałęziami, a całą powierzchnię oblepiano gliną. Podłogi były drewniane z desek ułożonych na legarach. Ich fragmenty odnajdujemy czasem podczas wykopalisk. Niestety, na badany w 2019 roku terenie, z tego okresu zachowały się jedynie warstwy kulturowe bez pozostałości po drewnianych konstrukcjach. 

 

    Od lat 40. XIII wieku, w kształtującej się miejskiej przestrzeni, pojawiają się budynki nowego typu. Były to domy o konstrukcji szkieletowej. Wariant ten wykształcił się w zachodniej Europie. Sposób budowy zapewniał lepszą izolację od podłoża i pozwalał na budowę większych i wyższych budynków. Szybko zyskał na popularności, a jego pełna forma rozwinęła się na terenie Niemiec już w połowie XII stulecia. Wiek później budynki o takiej konstrukcji stawiano już nad Bałtykiem. 

 

    W Elblągu wysoki poziom wód gruntowych powodował, że budowa domu w konstrukcji szkieletowej wymagała odpowiedniego przygotowania terenu. Na początku wyrównywano grunt i tworzono na nim rodzaj rusztu - faszyny. Była to warstwa, grubości ok. 60-80 cm, złożona z fragmentów drewna, plątaniny konarów i gałęzi przysypanej mieszaniną ziemi, drewnianych wiórów i słomy. Jej zadaniem była izolacja przed wilgocią. Jak wynika z badań archeologicznych do budowy domów używano wyłącznie drewna dębowego. 

 

    Fundament tworzyły potężne kloce wycięte z jednego pnia (jedna z próbek pochodziła z dębu liczącego ok. 300 lat). Ich długość wynosiła od 70 do 120 cm, a średnica nie przekraczała metra. Umieszczano je najczęściej pod narożnikami lub dłuższymi bokami budynków. Na nich sadowiono ramę podwalinową, tzw. przycieś. W narożnikach, na dłuższych bokach i przy wejściu wstawiano słupy w odpowiednio wycięte otwory. Między słupami konstruowano ściany z desek oblepianych mieszaniną gliny i słomy. W XIV i XV wieku przestrzenie te wypełniano cegłami, tworząc tzw. mur pruski. Najlepiej archeologicznie zachowanymi elementami są podłogi z desek: dębowych, olchowych lub jesionowych. Rzadko wykorzystywano w tym celu drewno drzew iglastych. Deski świerkowe lub sosnowe odkrywane są sporadycznie, jakby zastosowano je w celu wymiany uszkodzonych elementów podłogi. Klepiska występują rzadko. W niektórych odsłoniętych konstrukcjach natrafiono na ślady palenisk, obudowanych cegłami lub kamieniami. 

 

    Najmniejsze z odkrytych budynków miały wielkość 28-31 m², największe ok. 50-52 m². W niektórych obiektach widoczne są ślady podziału wnętrza. Najczęściej były to dwa pomieszczenia o podobnej powierzchni. Podczas badań na Bednarskiej i Studziennej odkryto łącznie pozostałości siedmiu budynków mieszkalnych. Na parcelach 18-19 odsłonięto fragmenty dwóch domów, których zarysy wyznaczały podwaliny dębowe. Na Bednarskiej 19 zachował się nawet fragment ściany. 

 

Relikty domu drewnianego z zachowanym fragmentem ściany budynku (XIII w.) na parceli Bednarska 19 (fot. P. Wlizło).

 

    Kolejne konstrukcje odsłonięto na Studziennej 13. Ze starszego budynku, datowanego na połowę XIII wieku, zachowała się podłoga oraz belki przyciesi ściany północnej, zachodniej i południowej. Młodszy dom zbudowano częściowo na jego podwalinach. Niestety, zachowały się po nim jedynie dębowe fundamenty. Ich układ wskazuje, że  budynek ten składał się z dwóch niezależnych części lub został rozbudowany w trakcie użytkowania. Zbudowano go w 2. połowie XIII lub na początku XIV stulecia.

 

Dom z 2. poł. XIII/XIV w. ul. Studzienna 13  

(fot. P. Wlizło).

    W części środkowej posesji przy Bednarskiej 20 odkryto dwa poziomy zabudowy, zachowanej jedynie w postaci podwalin ułożonych po osi wschód-zachód. We wschodniej części podwórka Bednarskiej 21 ocalały resztki domu datowanego na wiek XIII. Jego zarys wyznaczały kantówki przyciesi, umieszczone na dębowych klocach podwalinowych. We wnętrzu tym przetrwała podłoga z desek. 

Na Bednarskiej 21, na północ od konstrukcji mieszkalnych, odkryto szczątki budynku z podłogą z drzewa liściastego z warstwą słomy. Pomieszczenie o ok. 4,5 m², raczej było przeznaczone dla zwierząt: krów lub konia. W zachodniej części tej parceli także odsłonięto ślady po XIII-wiecznym budynku. Zachował się bardzo słabo, co wskazuje na nietrwałą formę i gospodarcze przeznaczenie. Na 2. połowę XIII wieku datowane są także budynki o konstrukcji międzysłupowej, których pozostałości odkrywane są dość często na terenie Starego Miasta. Ściany tych pomieszczeń tworzyły poziomo ułożone deski, a narożniki wzmocnione były drewnianymi słupami. Ich powierzchnie nie przekraczające 10-15 m² mogą wskazywać, że pełniły funkcje gospodarcze.

 

 

Relikty budynku drewnianego z podłogą z desek na Bednarskiej 21 (fot. P. Wlizło)

 

Podłoga budynku gospodarczego 

na parceli Bednarska 21 (fot. P. Wlizło).

 

 

 

    Reliktami pierwszego rozplanowania miasta są uliczki dojazdowe. Układano je w tylnych częściach działek, prowadziły także w głąb posesji. Zwykle budowano je z okrąglaków, czyli niezbyt grubych, okorowanych pni drzew. W tym celu wykorzystywano najczęściej drewno olchy, czasami świerka. Fragmenty takich konstrukcji odsłoniliśmy podczas ostatnich wykopalisk m.in. dwa poziomy takich uliczek przy Bednarskiej i Studziennej 18-19, uliczkę prowadzącą w głąb Bednarskiej 20 oraz fragment takiej konstrukcji z desek na Studziennej 11.

 

    W latach 70. XIII wieku w miejskiej przestrzeni pojawiły się pierwsze murowane domy mieszczańskie. Funkcjonowały one równolegle z budynkami o konstrukcji szkieletowej. Po wielkim pożarze miasta w 1288 roku nastąpiła częściowa zmiana jego zagospodarowania. Działki wytyczane były z myślą o zabudowie murowanej. Do 1326 roku Elbląg zajmował powierzchnię 15 ha, a w latach 60. tego stulecia poszukiwano już nowych terenów pod zabudowę.

 

 

Fragment drogi dojazdowej do ul. Studziennej 11

(fot. P. Wlizło)        

    Wykopaliska na elbląskiej starówce to spore wyzwanie. Zwykle eksploracja sięga ok. 4 m, a w przypadku latryn nawet do 6 m. Warstwy z XIV i XIII wieku znajdują się na poziomie ok. 1 m n.p.m. Woda gruntowa notorycznie zalewa eksplorowane powierzchnie. Wymaga to prawie nieustannego używania pomp odwadniających. Przez wieki najstarszy obraz dziejów miasta zacierał się przez kolejne przedsięwzięcia budowlane. Latryny, główne źródło elbląskich artefaktów, często utrudniają lub uniemożliwiają eksplorację. W 2019 r. znaleźliśmy 23 takie obiekty. Pomiędzy Bednarską i Studzienną 18-19 znajdowało się aż 8 latryn. Czasami do badań pozostawało niewiele miejsca. Przy Studziennej 16, na podwórku długości 4,5 m, ulokowane były dwie latryny. Na Bednarskiej 20 m.in. z tego powodu do eksploracji pozostało jedynie 6 m². 

 

 

    

 

 

    Badania archeologiczne prowadzone w 2019 potwierdziły, że ta część miasta była jedną z najwcześniej zabudowanych. Hipotezę tę wysunięto w 2002 roku, podczas badań parcel przy Bednarskiej 22 i 23. Natrafiono wówczas na pozostałości domu z podłogą z desek i piwniczką wielkości 2x2 m. Próbki dendro pobrane z dębowych podwalin pozwoliły wydatować tą konstrukcję na 1. połowę XIII stulecia. 

 

    Analizę dendrochronologiczną wykonał prof. dr hab. Tomasz Ważny (UMK). Specjalne podziękowania należą się dr Mirosławowi Marcinkowskiemu (MAH) - mentalnemu współautorowi tego długiego posta oraz dr hab. inż. Hubertowi Lachowiczowi (SGGW) - honorowemu elbląskiemu archeologowi - za analizę gatunkową każdego kawałka odkrytego drewna.

 

 

     

Ceramiczna dekoracja ścienna na dawnym Pałacu Ślubów w Elblągu

Nasi Drodzy Czytelnicy!

Czy wiecie, że w tym roku mija nam 10 lat założenia naszego bloga? Szok! Dziękujemy Wam za to, że jesteście z nami i wiernie śledzicie nasze poczynania :)

Choć dzisiejszy post odbiega trochę od tematyki naszego bloga, ponieważ dotyczy młodszych zabytków, niż te wydobywane spod ziemi, to jednak zasługuje na odrobinę uwagi. Tym bardziej, że sztuka i design lat powojennych już dawno znalazły zaszczytne miejsce wsród obiektów, godnych zainteresowania i ochrony. 

"Bohaterką" mojego wpisu jest dekoracja ceramiczna, od wielu lat na stałe wpisana w architekturę Elbląga - ściana, zdobiąca budynek Urzędu Stanu Cywilnego, czyli dawny Pałac Ślubów, złożona z ceramicznych płytek z motywem twarzy o różnej wielkości, zwróconych do widza frontem lub profilami. Pokryte są one szkliwami o różnych odcieniach brązu, opalizującymi na złoto-fioletowo. Jest to praca dyplomowa z 1959 r., autorstwa artystki o ogromnym dorobku, Janiny Karczewskiej-Koniecznej.

Ściana budynku Urzędu Stanu Cywilnego, ul. Łączności, Elbląg. 
Autorka: Janina Karczewska-Konieczna. 

Janina Karczewska urodziła się w Gdyni 29 maja 1934 r. Ukończyła Liceum Sztuk Plastycznych z siedzibą początkowo w Gdyni, a następnie w Gdyni Orłowie.

W latach 1952 – 1959 studiowała w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Pięknych w Sopocie, a następnie w Gdańsku, pod kierunkiem prof. Krystyny Łady-Studnickiej, prof. Teresy Pągowskiej oraz prof. Witolda Frydrycha. Specjalizacja z ceramiki u prof. Hanny Żuławskiej, z grafiki u prof. Zygmunta Karolaka. Z rzeźbą miała możliwość zapoznać się w pracowni prof. Alfreda Wiśniewskiego oraz podczas plenerów prowadzonych przez prof. Wiśniewskiego i prof. Annę Pietrowiec.

Dyplom ukończenia studiów z wyróżnieniem otrzymała w 1959 r., w pracowni malarstwa prof. Piotra Potworowskiego. To właśnie wtedy powstała prezentowana dekoracja ścienna.

Tworzyła także razem z mężem, rzeźbiarzem i ceramikiem Stanisławem Koniecznym (1933-1981). Oboje, należeli do grona ceramików skupionych wokół prof. Hanny Żuławskiej, założycielki tzw. Grupy Kadyńskiej. Był to wynik współpracy pomiędzy gdańską PWSSP i Elbląskimi Zakładami Przemysłu Terenowego, dla których ceramicy mieli zaprojektować 200 wzorów i wykonać ich modele na wystawę w Warszawie. W tym celu prof. Żuławska zebrała grupę studentów i absolwentów uczelni, którzy rozpoczęli pracę w dawnej kadyńskiej cegielni. Przeprowadzali tam eksperymenty technologiczne, swoją twórczością ewoluując w stronę ceramiki unikatowej, a nie użytkowej. Zrezygnowano z koła garncarskiego, lepiąc z tzw. wolnej ręki, co dawało nieprzewidywalne i niesymetryczne kształty, przypominające bardziej rzeźby niż naczynia. Często pojawiały się na niej motywy roślinne i zwierzęce, wplatano wiklinę, nakładano grubo szkliwo, co nadawało pracom pierwotny charakter. *

W 1957 r. Grupa Kadyńska zaprezentowała swą ceramikę na ważnej i głośnej wystawie „Kadyny” w warszawskiej Kordegardzie. Wystawę tę upamiętniła Polska Kronika Filmowa z okazji wizyty artystów z Anglii, którzy odwiedzili Warszawę z przedstawieniem teatralnym Williama Szekspira „Tytus Andronikus”. Wśród nich była słynna para małżeńska Laurence Olivier i Vivien Leigh. Aktorka nabyła wówczas małą formę ceramiczną autorstwa Janiny Karczewskiej.

Lista osiągnięć artystycznych Janiny Karczewskiej-Koniecznej jest bardzo długa. Poniżej przestawię jej działania i formę docenienia jej przez świat sztuki (żródło).

Zbliżenie na fragment ściany z dekoracją ceramiczną, autorstwa 
Janiny Karczewskiej-Koniecznej.

Artystka należy do czołówki polskich autorów, którzy specjalizują się w rzeźbie ceramicznej. W latach 70. wraz z grupą artystów Wybrzeża zapoczątkowała nowy kierunek gdańskiej sztuki ceramicznej.

Oto jak artystka wspominała swoją twórczość w latach 60. i 70. podczas otwarcia jednej ze swoich wystaw: "(...) prace powstałe podczas historycznych plenerów w Kadynach (...), gdzie w ceramice troszeczkę zaczynało się odchodzić od formy użytkowej do rzeźbiarskiej, dekoracyjnej. Chciałam (...) przybliżyć czas naszych spotkań, kiedy miała miejsce eksplozja form inspirowanych naturą. Siedziało się na plaży, grzebało w piasku, wpatrywało w gołębie i mewy, obserwowało niebo, Zalew Wiślany i z tego rodziły się kompozycje rzeźbiarskie. Ośrodek, który stworzyliśmy w Gdańsku, rywalizował wtedy z dwoma mocnymi ośrodkami ceramicznymi w Warszawie i Wrocławiu. To były trzy różne - i wspierające się nawzajem - artystyczne środowiska." Inspirację Kadynami widać w pracach - formach kulistych, przypominających ukwiały, rozgwiazdy, fantastyczne meduzy, a także w strzelistych kompozycjach, zwieńczonych wyobrażeniami ptaków z rozwianymi przez wiatr piórami, stojących na słupach. (źródło)

W 1969 r. na Ogólnopolskiej Wystawie Grafiki Marynistycznej w Gdańsku, artystka otrzymała wyróżnienie za pracę „Żaki”.

W 1970 r., na II Biennale Ceramiki Artystycznej w Vallauris, w którego Comite de Patronage wśród Presidence d’honneur był Pablo Picasso, otrzymała pierwszą nagrodę Francuskiego Stowarzyszenia Działalności Artystycznej. Nagrodzona praca o tytule „Frutti di mare” (obecnie w zbiorach Muzeum Narodowego w Gdańsku) wywołała szerokie reperkusje we francuskiej krytyce artystycznej. Jean Maria Dunover określił ją mianem „nowoczesnego baroku” w „Le Monde”. Nagrodę otrzymała ex aequo ze Stanisławem Koniecznym, który został nagrodzony za „Formy architektoniczne”.

W tym samym roku wzięła udział w I Międzynarodowej Wystawie zorganizowanej w Polsce pod hasłem „Tworzywo Ceramiczne w sztuce współczesnej” w Sopocie. Otrzymała honorowy medal. Nagrodzona praca miała tytuł „Jeżowiec” i jest obecnie w zbiorach Muzeum Narodowego w Gdańsku.

W 1971 r.  zdobyła I Nagrodę na Wystawie Okręgu Gdańskiego Związku Polskich Artystów Plastyków.

W 1972 r. wzięła udział w wystawie International Ceramics w Victoria and Albert Museum w Londynie.

W 1973 r. na II Międzynarodowej Wystawie, Gdańsk Oliwa, Jury przyznało Janinie Karczewskiej nagrodę Ministra Kultury i Sztuki ex equo z Tony Franks z Wielkiej Brytanii. Wystawione biało-szkliwione reliefowe panneau pt. „Legenda” z motywami profili „tworzyły zmultiplikowany obraz zbiorowości. Zarówno w warstwie znaczeniowej jak i w wyrazie plastycznym osiągnęła wyjątkową klarowność, dzięki czemu praca stała się dominantą tego działu.” – tak pisała o jej pracy Irena Huml w katalogu wystawy „Polska Terenem Międzynarodowych Konfrontacji Ceramiki Artystycznej”, Gdańsk 1973.

Fragment dekoracji z płytek ceramicznych.

W 1976 r. na III Międzynarodowej Wystawie, Gdańsk Oliwa, otrzymała Dyplom Honorowy.

Jeszcze w tym samym roku, na V Biennale w Vallauris (Francja) przedstawiła wypukłorzeźbę ceramiczną „Ziggurath” (obecnie znajduje się w Muzeum Narodowym w Gdańsku). Artystka otrzymała wówczas Nagrodę Specjalną – ceramikę autorstwa Pabla Picassa („Twarz a la poziomka”). Redaktor Tadeusz Rafałowski w artykule „Wyjść z niespełnienia” zinterpretował prace Janiny Karczewskiej jako „…moment - wspólnoty ludzi, ich współdziałania, lub nawet tylko – współistnienia…” („Głos Wybrzeża”, 33/1976).

W latach 1975-1986 artystka była pedagogiem w Liceum Sztuk Plastycznych w Gdyni Orłowie, gdzie nauczała rysunku i malarstwa. Upamiętniono to wystawą „Janina Karczewska i jej uczniowie”, w Galerii ASP w Gdańsku, w Domu Angielskim (we wrześniu 2011). Prowadziła także we własnej pracowni praktyki dla uczniów Liceum, w specjalności: rzeźba, formy użytkowe - ceramika.

W 1980 r. ukończona została realizacja fundacji żeglarza Andrzeja Bohomolca – Kaplicy Ludzi Morza w gdańskiej Bazylice Mariackiej. Janina Karczewska-Konieczna wraz z mężem Stanisławem Koniecznym stworzyła bogaty wystrój ceramiczny. W Bazylice znajduje się tablica pamiątkowa „Matki Boskiej” upamiętniająca ofiary sowieckich łagrów i zesłań, natomiast w kruchcie znajduje się płaskorzeźba „Jubileusz Jasnogórski 1932-1982”.

Od 1981 r. zapleczem dla twórczości artystki stała się pracownia zbudowana przez Stanisława Konicznego, który opracował własne technologie szkliw („szkliwa własne”), pozostawił je żonie i córce Katarzynie.

Za swoje działania i twórczość artystyczną, w 1981 r., Janina Karczewska została wyróżniona odznaką „Zasłużony Działacz Kultury Miasta Gdańska”.

W 1982 r. otrzymała Nagrodę Dyrektora Wydziału Kultury i Sztuki Miasta Wałbrzych za „Twórcze poszukiwania nowych możliwości w tworzywie ceramicznym”.

W lutym 1985 r. prace artystki o tematyce sakralnej zostały zaprezentowane na wystawie w kościele Ojców Dominikanów w Poznaniu, w kaplicy św. Jacka. W Księdze Pamiątkowej zachowały się serdeczne echa tej wystawy.

W 1986 r. na zaproszenie polskiego misjonarza Ojca Mariana Żelazka SVD, gdańska artystka wykonała ceramiczny wystrój oraz monumentalne drzwi odlane w brązie do Kościoła Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Puri, Indie. 

W 1990 r. Janina Karczewska zajęła I miejsce za pracę „Ukrzyżowanie” na IV Biennale Sztuki Sakralnej, organizowanym przez Biuro Wystaw Artystycznych w Gorzowie Wielkopolskim. Przewodniczącym jury był ks. prof. Janusz Pasierb wybitny znawca sztuki i filozof. Ks. Janusz Pasierb był jedynym Polakiem w powołanej przez papieża Światowej Radzie Ochrony Kultury. Honorowy patronat nad Biennale sprawował Arcybiskup metropolita przemyski Józef Michalik. „Medal dla niewielkiej ceramicznej pracy Janiny Karczewskiej z Gdańska – otworzył w dyskusji jury cały duży temat sztuki religijnej do mieszkań…”.

Jest też kolejny akcent elbląski - w 1990 r. artystka wzięła udział w wystawie twórców z Basenu Morza Bałtyckiego, upamiętniającej osadę handlową Truso "The Baltic Symposium TRUSO ’92" w Centrum Sztuki Galerii El.**

W 2004 r. brała udział w II Wystawie Rysunku, Grafiki i Rzeźby – Trójmiasto 2004. Otrzymała wówczas Nagrodę Specjalną za rzeźbę „Madonna”.

W latach 1993-2005 Janina Karczewska należała do grona rzeczoznawców Cepelii (Centrala Przemysłu Ludowego i Artystycznego), w specjalności „Ocena dzieł sztuki – ceramika”, co upamiętniła wystawa z katalogiem („W kręgu Cepelii. Tkanina Malarstwo Rysunek Ceramika Rzeźba”, Gdańsk 1999) oraz wręczony w 2009 r. medal z okazji 60-lecia Cepelii - „60 lat troski o ginące piękno”.

W 2006 r. rzeźby Janiny Karczewskiej o tematyce sakralnej zostały pięknie zaprezentowane w północnym skrzydle Zamku Średniego w Muzeum Zamkowym w Malborku na wystawie Między Liryką a Sacrum. Ekspozycji towarzyszył katalog prac.
W listopadzie nastąpiła nowa edycja tej wystawy (13.XI.2006 – 11.III.2007) w Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku. W Zamku Książąt Pomorskich, na tle galerii średniowiecznej sztuki sakralnej, zaprezentowane zostały rzeźby gdańskiej ceramiczki zgrupowane w trzech tematach: Chrystus i Biblia. Madonny. Aniołowie.

W 2006 r., podczas Trzeciego i Czwartego Puckiego Salonu Artystycznego, otrzymała Grand Prix „za uchwycenie lokalnych klimatów, a w 2007 r. – Wyróżnienie posła Sejmu R. P. Kazimierza Plotzke.

Fragmenty dekoracji.

Rok 2007 to udział w wystawie rzeźby ceramicznej, Polish Women’s Association „Twój i mój anioł”, Lund – Malmo, Szwecja. W tym samym roku, Muzeum Ceramiki w Bolesławcu zaprezentowało dorobek obojga gdańskich artystów, Janiny Karczewskiej i Stanisława Koniecznego na wystawie Imago Mundi. Wystawę otwierał, pierwszy raz zaprezentowany, złożony z segmentów, model dla frontowej, środkowej partii drzwi kościoła w Puri, z przedstawieniem „Drzewo życia”, autorstwa Janiny Karczewskiej.

Na przełomie 2008/2009 r. w Muzeum Narodowym w Gdańsku, na stałej wystawie ceramiki dawnej zaprezentowano rzeźby ceramiczne artystki. M. in. w gablocie zamykającej ekspozycję ceramiki w dawnym Wielkim Refektarzu zaprezentowano figurę Mojżesza.

W 2009 r. Janina Karczewska otrzymała dyplom i nagrodę na Wystawie poplenerowej „Tczew – miasto nad Wisłą” Centrum Kultury i Sztuki, a także nagrodę  ś. p. Prezydenta Miasta Gdańska Pawła Adamowicza, z okazji jubileuszu 50-lecia pracy artystycznej oraz stypendium twórcze Marszałka Województwa Pomorskiego Jana Kozłowskiego.

W tłumaczonych na język kaszubski Ewangeliach (Ewanielie na kaszebsczi tołmaczone…, Gduńsk 2010) umieszczono m. in. fotografie ceramicznych artystki, znajdujących się w Bazylice Mariackiej w Gdańsku, kościele Ojców Pallotynów we Wrzeszczu oraz z kościele p. w. św. Józefa i św. Judy Tadeusza w Gdyni-Rumii. Również w 2010 r. w Galerii Związku Polskich Artystów Plastyków, Okręg Gdański, została otwarta indywidualna wystawa ceramiki Karczewskiej-Koniecznej, a także otrzymała stypendium twórcze Marszałka Województwa Pomorskiego Mieczysława Struka.

W 2011 r., w prezbiterium kościoła Świętej Trójcy Ojców Franciszkanów w Gdańsku zaprezentowano ceramiczne figury Madonn autorstwa Janiny Karczewskiej. Wystawa ta towarzyszyła uroczystości koronacji obrazu Matki Bożej Miłosierdzia-kopii obrazu Matki Bożej Ostrobramskiej.

W listopadzie 2012 r. otrzymała medal 800-lecia Miasta Pucka, burmistrza Miasta Marka Rintza. Było to na wniosek Towarzystwa Upiększania Miasta Puck, w uznaniu aktywnej współpracy na rzecz społeczności miasta, poprzez udział w Puckich Salonach Artystycznych TUMP w latach 2004-2012 r .

Przy okazji otwarcia wystawy "Terra Cotta" (Gdańsk, 2017 r.) artystka wspominała początki cyklu prac, inspirowanych morzem i swoich fascynacji morskimi głębinami, które towarzyszą jej przez te wszystkie lata działań twórczych. Podobno lektura "Życia morza" K. Demela dostarczyła jej natchnienia do kreacji przestrzennych o ekologicznych akcentach.

Wejście do dawnego Pałacu Ślubów.

Jej prace znajdują się w zbiorach: Muzeum Ceramiki w Bolesławcu, Muzeum Historycznym Miasta Gdańska, Muzeum Narodowym w Gdańsku, Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie, Muzeum Narodowym w Poznaniu, Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku, Muzeum Okręgowym w Toruniu, Muzeum Okręgowym w Wałbrzychu, Muzeum Narodowym we Wrocławiu, Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze, Muzeum Archidiecezjalnym w Gdańsku Oliwie, Muzeum Jana Pawła II – Dom Polski w Rzymie, Bibliotece Gdańskiej PAN, Muzeach w Pradze i Bechyne (Czechy), Muzeum Jonkoping (Szwecja), a także w formie opracowań sztuki polskiej i zagranicznej.

Inne prace artystki, nawiązujące zresztą to motywów, znanych nam z fasady dawnego Pałacu Ślubów w Elblągu.

 

Legenda o miłości (źródło)

Plakieta "Bliźnięta

wazon ceramiczny

Na koniec, chciałabym przytoczyć jeszcze parę słów o artystce, jej twórczości i spojrzeniu na świat: "Janina Karczewska-Konieczna swoim pracom potrafi nadać niezwykłą aurę. Świadoma energii tkwiącej w materii poprzez proces twórczy formułuje osobisty przekaz w kompozycje o feerycznym oddziaływaniu, ujawnia piękno nieokiełznanej natury." (źródło: internet)

Fotografie: Joanna Fonferek-Grajek

Bibliografia:

* K. Jasiołek "Asteroid i półkotapczan. O polskim wzornictwie powojennym" Warszawa, 2020, s. 46.
 **The Baltic Symposium TRUSO '92, Centrum Sztuki Galeria El.

Netografia:

https://www.gdansk.pl/wydarzenia/powojenna-gdanska-tkanina-i-ceramika-artystyczna,w,11524

https://www.facebook.com/events/d41d8cd9/janina-karczewska-konieczna-jubileusz-55-lecia-pracy-tw%C3%B3rczej/653437504729227/

https://glazadesign.pl/pl/p/Legenda-o-milosci/656

https://onebid.pl/pl/rzezby-janina-karczewska-konieczna-xx-w-bliznieta-plakieta-dekoracyjna/475391

https://www.portalpomorza.pl/wiadomosci/37071,formy-morskie-roslinne-kompozycje-sakralne-janina-karczewska-konieczna-od-kadyn-pucka-do-vallauris-i-puri

https://artinfo.pl/dzielo/wazon-ceramiczny-janina-karczewska-konieczna-xx-xxi-w