Talerz z Temidą

 Jednym z ciekawszych naczyń z fajansu pomorskiego, odkrytym w Elblągu, jest talerz, w którego lustrze namalowana została personifikacja Sprawiedliwości. Dekoracja malarska została wykonana przez osobę, która doskonale znała swój fach. Jak można to zaobserwować, pędzel był prowadzony pewną ręką, dlatego wszystkie linie są ostre, a barwnik kobaltowy nie rozlewał się na szkliwie.

W centralnej części talerza została umieszczona postać kobieca ubrana w długą suknię z szerokimi, bufiastymi rękawami. W prawej ręce trzyma uniesiony miecz, w lewej wagę. Całość kompozycji uzupełniona jest budowlą z wysoką wieżą i bardzo schematycznie namalowanymi motywami roślinnymi. Personifikacja Temidy została namalowana wprawną ręką lecz miejscami z małą dbałością o szczegóły, niekiedy mało starannie. Na kołnierzu talerza umieszczone zostały rezerwy ze schematycznie malowanymi motywami kwiatowymi. Te rezerwy są śladem panującej ówcześnie mody na dekoracje dalekowschodnie kopiowane przez europejskich malarzy. Jako wzory służyły przywożone z Chin i Japonii dekoracje na naczyniach porcelanowych.

Fot. Archiwum MAH

Dekoracje alegoryczne były malowane na naczyniach wytwarzanych w warsztatach we Fryzji (mi.in. w Harlingen) i północnej Holandii już w połowie XVII wieku. Początkowo były one wielobarwne, w XVIII wieku malowane już tylko barwnikiem niebieskim. Na początku XVIII wieku lub nawet jeszcze pod koniec XVII talerze z personifikacją, m. in. „Obfitości” wytwarzano także w Delft, zarówno wielo- jak i jednobarwne. Następnie były one kopiowane w garncarniach Prus lub Pomorza. Z Delft pochodził, zaginiony obecnie, a przed II wojną światową przechowywany w zbiorach gdańskich, talerz z przedstawieniem „Fortuny”, malowany kobaltem, czy bardzo podobny znajdujący się w zbiorach wawelskich. Personifikację „Fortuny” znajdziemy także na talerzach z manufaktury w Kopenhadze z czasów, kiedy kierował nią Johann Ernst Pfau (1727-1749). Z manufaktur w niemieckim Hanau pochodzą talerze z wyobrażeniem „Flory”. Wydaje się, że pierwowzorów tych wszystkich przedstawień należy poszukiwać w europejskiej grafice tego okresu. 

Trudno jest określić z większą dokładnością chronologię elbląskiego talerza z przedstawieniem „Sprawiedliwości”. Powstał on z całą pewnością po 1700 roku, być może w latach 30.-40. tego stulecia.